Maríukirkja - Trúfræðslurit Kaþólsku Kirkjunnar

Trúfræðslurit Kaþólsku Kirkjunnar

FYRSTI HLUTI: TRÚARJÁTNINGIN

ANNAR ÞÁTTUR - JÁTNING KRISTINNAR TRÚAR - TRÚARJÁTNINGARNAR

FYRSTI KAFLI: ÉG TRÚI Á GUÐ FÖÐUR

198. Játning trúar okkar hefst hjá Guði því að Guð er hinn fyrsti og hinn síðasti, [1] upphaf og endir alls. Trúarjátningin byrjar hjá Guði Föður, því Faðirinn er fyrstur hinna guðdómlegu persóna hinnar alheilögu þrenningar. Trúarjátning okkar hefst á sköpun himins og jarðar vegna þess að sköpunin er upphafið og grundvöllur allra verka Guðs.

1. ATRIÐI - “ÉG TRÚI Á GUÐ FÖÐUR ALMÁTTUGAN, SKAPARA HIMINS OG JARÐAR”

« 1. efnisgrein. Ég trúi á Guð

199. (2083) “Ég trúi á Guð”: Þetta sem fyrst segir í postullegu trúarjátningunni er einnig mesta grundvallaratriðið. Trúarjátningin fjallar öll um Guð og þegar hún fjallar einnig um manninn og veröldina gerir hún það í tengslum við Guð. Önnur atriði trúarjátningunnar hvíla öll á því fyrsta, líkt fyrsta boðorðið er gert afdráttarlausara með þeim sem á eftir koma. Hin atriðin hjálpa okkur að þekkja Guð betur þar sem hann smám saman opinberaði sig mönnunum. “Hinir trúuðu játa fyrst trú sína á Guð.” [2]

I. “ÉG TRÚI Á EINN GUÐ”

200. (2085) Með þessum orðum hefst Níkeu-Konstantínópel trúarjátningin. Játningin á því að Guð sé einn, sem hefur rætur sínar í hinni guðdómlegu opinberun gamla sáttmálans, er óaðskiljanleg játningunni á tilveru Guðs og er jafn mikið grundvallaratriði. Guð er einstakur; það er einungis einn Guð: “Kristin trú játar að Guð sé einn í innsta eðli sínu, náttúru og kjarna.” [3]

201. (2083) Sínum útvalda, Ísrael, opinberaði Guð sig sem sá hinn eini Guð: “Heyr Ísrael! Drottinn er vor Guð; hann einn er Drottinn! Þú skalt elska Drottin Guð þinn af öllu hjarta þínu og af allri sálu þinni og af öllum mætti þínum.” [4] Fyrir munn spámannanna, kallaði Guð á Ísrael og á allar þjóðir að snúa sér til hans, hins eina og einasta Guðs: “Snúið yður til mín og látið frelsast, þér gjörvöll endimörk jarðarinnar, því að ég er Guð og enginn annar.… Fyrir mér skal sérhvert kné beygja sig, sérhver tunga sverja mér trúnað. “Hjá Drottni einum,” mun um mig sagt verða, “er réttlæti og vald.”” [5]

202. (446, 152, 42) Jesús sjálfur staðfestir að Guð “einn er Drottinn” sem þú verður að elska “af öllu hjarta þínu, allri sálu þinni, öllum huga þínum og öllum mætti þínum.” [6] Samtímis lætur hann á sér skilja að hann sjálfur sé “Drottinn”. [7] Játningin um að Jesús sé Drottinn auðkennir kristna trú. Það stríðir ekki gegn trúnni á hinn eina Guð. Og ekki veldur trúin á Heilagan Anda sem “Drottin og lífgara” því að hinum eina Guði sé skipt upp á nokkurn hátt: Við trúum staðfastlega og játum hiklaust að það er einungis einn sannur Guð, eilífur, ómælanlegur (immensus) og óbreytanlegur, óskiljanlegur, alvaldur og ólýsanlegur, Faðirinn, Sonurinn og hinn Heilagi Andi; þrjár persónur vissulega, en einn kjarni, eitt innsta eðli eða ein náttúra, algerlega einfalt. [8]

II. GUÐ OPINBERAR NAFN SITT

203. (2143) Guð opinberaði sig Ísrael, lýð sínum, með því að kunngera þeim nafn sitt. Nafn tiltekinnar persónu leiðir í ljós eðli hennar og sérleik og hvaða merkingu líf hennar hefur. Guð hefur nafn; hann er ekki nafnlaus kraftur. Að segja til nafns síns er að gera öðrum sig kunnan; á vissan máta felst í því að framselja sjálfan sig, gerast aðgengilegri öðrum þannig að þeir geti kynnst manni nánar og ávarpað mann persónulega.

204. (63) Guð opinberaði sig lýð sínum smám saman og undir ýmsum nöfnum. En opinberunin sem reyndist vera grundvallaratriðið fyrir gamla og nýja sáttmálann var opinberunin á hinu guðdómlega nafni til Móse meðan guðsvitrunin stóð yfir í brennandi þyrnirunnanum, rétt fyrir leiðinguna út af Egyptalandi og sáttmálsgerðina á Sínaí.

Hinn lifandi Guð

205. (2575, 268) Guð kallar á Móse innan úr miðjum þyrnirunnanum sem stóð í ljósum logum án þess að brenna: “Ég er Guð föður þíns, Guð Abrahams, Guð Ísaks og Guð Jakobs.” [9] Guð er Guð feðranna, hann er sá sem kallaði og leiddi ættfeðurna á flakki þeirra. Hann er trúfastur og miskunnsamur Guð sem minnist þeirra og fyrirheita sinna; hann kemur til að frelsa niðja þeirra úr ánauð. Hann er Guð sem, utan rúms og tíma, getur gert þetta og vill að það gerist, Guð sem mun nota krafta almættis síns til að fullgera þessa fyrirætlun. “Ég er sá, sem ég er” Móse sagði við Guð: “En þegar ég kem til Ísraelsmanna og segi við þá: “Guð feðra yðar sendi mig til yðar,” og þeir segja við mig: “Hvert er nafn hans?” hverju skal ég þá svara þeim?” Þá sagði Guð við Móse: “Ég er sá, sem ég er.” Og hann sagði: “Svo skalt þú segja Ísraelsmönnum: “Ég er” sendi mig til yðar.” …Þetta er nafn mitt um aldur, og þetta er heiti mitt frá kyni til kyns.” [10]

206. (43) Með því að opinbera leyndardómsfullt nafn sitt, YHWH (“Ég er hann sem er”, “Ég er sem er” eða “Ég er sem ég er”), segir Guð hver hann er og hvaða nafni eigi að nefna hann. Þetta guðdómlega nafn er leyndardómsfullt á sama hátt og Guð er leyndardómur. Þetta er í senn opinberun á nafni og eitthvað sem virðist höfnun á nafni og þess vegna lýsir það vel Guði sem því sem hann er - óendanlega hafinn yfir allt það sem við skiljum eða segjum: Hann er “hinn huldi Guð”, nafn hans er ólýsanlegt og hann er Guð sem gerir sig nærkominn mönnum. [11]

207. Með því að opinbera nafn sitt opinberar Guð samtímis trúfesti sína sem varir um tíma og eilífð, í fortíð (“Ég er Guð feðra þinna”) sem í framtíð (“Ég mun vera með þér”). [12] Guð sem opinberar nafn sitt sem “ÉG ER” opinberar sig sem Guð sem ávallt er þar, nærverandi lýð sínum til að frelsa hann.

208. (724, 448, 388) Í heillandi og leyndardómsfullri nærveru Guðs, finnur maðurinn hve lítilvægur hann er. Frammi fyrir brennandi þyrnirunnanum tekur Móse af sér skóna og byrgir andlit sitt í nærveru heilagleika Guðs. [13] Frammi fyrir dýrð hins þríheilaga Guðs hrópar Jesaja upp yfir sig: “Vei mér, það er úti um mig! Því að ég er maður, sem hefi óhreinar varir.” [14] Frammi fyrir hinum guðdómlegu táknum sem Jesús gerði sagði Pétur: “Far þú frá mér, herra, því að ég er syndugur maður.” [15] En vegna þess að Guð er heilagur, getur hann fyrirgefið þeim manni sem gerir sér ljóst frammi fyrir honum að hann sé syndugur: “Ég vil ekki framkvæma heiftarreiði mína.… Því að ég er Guð, en ekki maður. Ég bý á meðal yðar sem heilagur Guð.” [16] Jóhannes postuli segir sömuleiðis: “Vér… munum geta friðað hjörtu vor frammi fyrir honum, hvað sem hjarta vort kann að dæma oss fyrir. Því að Guð er meiri en hjarta vort og þekkir alla hluti.” [17]

209. (446) Af lotningu við heilagleika Guðs tekur Ísraelslýður ekki nafn hans sér í munn. Við lestur Heilagrar Ritningar er hið opinberaða nafn (Yhwh) ekki sagt heldur er notast við hinn guðdómlega titil “DROTTINN” (á hebresku Adonai, á grísku Kyrios). Það er undir þessum titli að Jesús verður lofaður: “Jesús er DROTTINN.”

“Miskunnsamur og líknsamur Guð”

210. (2116, 2577) Eftir að Ísrael hafði syndgað, þegar fólkið hafði snúið baki við Guði og tilbeðið gullkálfinn, hlýðir Guð á árnaðarbæn Móse og samþykkir að ganga mitt á meðal þessa trúlausa lýðs. Þannig sýnir hann fram á kærleika sinn. [18] Þegar Móse biður um að fá að sjá dýrð hans, svarar Guð: “Ég vil láta allan minn ljóma líða fram hjá þér, og ég vil kalla nafn mitt YHWH frammi fyrir þér.” [19] Þá gengur Drottinn framhjá Móse og kallar: “YHWH, YHWH, miskunnsamur og líknsamur Guð, þolinmóður, gæskuríkur og harla trúfastur”; Móse játar þá að Drottinn sé Guð sem fyrirgefur. [20]

211. (604) Hið guðdómlega nafn “Ég er” eða “Hann er” lætur í ljós trúfesti Guðs sem gerir það að verkum að þrátt fyrir trúleysi og syndir mannanna og refsinguna sem hún verðskuldar, “auðsýnir [hann] gæsku þúsundum”. [21] Með því að ganga svo langt að framselja Son sinn fyrir okkur, opinberar Guð að hann er “auðugur að miskunn”. [22] Með því að leggja líf sitt í sölurnar til að frelsa okkur frá synd, opinberar Jesús að hann sjálfur ber hið guðdómlega nafn: “Þegar þér hefjið upp Mannssoninn munuð þér skilja að “ÉG ER.” [23]

Guð einn ER

212. (42, 469, 2086) Í gegnum aldirnar gat trú Ísraels látið í ljós og dýpkað skilninginn á þeirri auðlegð sem felst í opinberuninni á hinu guðdómlega nafni. Einn er Guð; engir aðrir guðir eru til nema hann. [24] Hann er hafinn yfir heiminn og söguna. Hann skapaði himinn og jörð: “Þeir líða undir lok en þú varir. Þeir fyrnast sem fat.… En þú ert hinn sami og þín ár fá engan enda.” [25] Hjá Guði “er engin umbreyting né skuggar sem koma og fara.” [26] Guð er “Hann sem er” um tíma og eilífð og sem slíkur er hann ævinlega trúr sjálfum sér og fyrirheitum sínum.

213. (41) Opinberunin á hinu ósegjanlega nafni “Ég er sem er” geymir þannig í sér þann sannleika að Guð einn ER. Gríska sjötíumannaþýðingin á hebresku Ritningunni, og í kjölfar hennar erfikenning kirkjunnar, skildi hið guðdómlega nafn þessum skilningi: Guð er fullnustan á verundinni og á allri fullkomnun sem er án upphafs og án enda. Allar skapanir meðtaka frá honum allt það sem þær eru og allt það sem þær hafa; en hann einn er sjálfs sín eigin verund og hann er af sjálfum sér allt það sem hann er.

III. GUÐ, “HANN SEM ER”, ER SANNLEIKURINN OG KÆRLEIKURINN

214. (1062) Guð, “hann sem er”, opinberaði sig Ísrael sem sá sem er “gæskuríkur og harla trúfastur”. [27] Þessi tvö heiti láta í stuttu máli í ljós auðlegð hins guðdómlega nafns. Guð sýnir í öllu verkum sínum ekki einungis góðvild sína, gæsku, náð og miskunn, heldur einnig trúverðugleika sinn, staðfestu, trúfestu og sannleika. “Ég vil… lofa nafn þitt sakir [elsku] þinnar og trúfesti.” [28] Hann er sannleikurinn, því að “Guð er ljós, og myrkur er alls ekki í honum”; “Guð er kærleikur”, eins og Jóhannes postuli kennir. [29]

Guð er sannleikur

215. (2465, 1063, 156, 397) “Allt orð þitt samanlagt er trúfesti, og hvert réttlætisákvæði þitt varir að eilífu.” [30] “Og nú, Drottinn Guð, þú ert Guð og þín orð eru sannleikur”; [31] þetta er ástæða þess að fyrirheit Guðs rætast ávallt. [32] Guð er sjálfur sannleikurinn, orð hans geta aldrei blekkt. Þess vegna getum við í fullri tiltrú gefið okkur á vald sannleika orðs hans og trúfesti þess í öllum hlutum. Syndin og fall mannsins upphófst vegna lyga freistarans sem sáði efasemdum um orð Guðs, góðvild hans og trúfesti.

216. (295, 32) Sannleikur Guðs er speki hans sem stýrir allri tilhögun sköpunarinnar og stjórnar heiminum. [33] Guð skapaði einn himinn og jörð og einungis hann getur gefið sanna þekkingu á því hver tengsl sérhvers skapaðar hlutar er við hann. [34]

217. (851, 2466) Guð er einnig trúfastur þegar hann opinberar sig - kenningin sem kemur frá Guði er “sönn fræðsla”. [35] Þegar hann sendir Son sinn í heiminn er það til að “bera sannleikanum vitni”: [36] “Vér vitum, að Guðs Sonur er kominn og hefur gefið oss skilning, til þess að vér þekkjum sannan Guð.” [37]

Guð er kærleikur

218. (295) Allt í gegnum sögu sína var Ísrael kleift að sjá að Guð hafði einungis eina ástæðu fyrir því að opinbera sig honum og útvelja hann meðal allra þjóða til að vera sín sérstaka eign, sem var hreinn og óverðskuldaður kærleikur. [38] Og þökk sé spámönnunum að Ísrael skildi að það var aftur einungis af kærleika sem Guð hætti aldrei að frelsa hann og fyrirgefa honum ótryggð hans og syndir. [39]

219. (239, 796, 458) Kærleikur Guðs til Ísraels er líkur kærleika föður til sonar síns. Kærleikur Guðs er sterkari en kærleikur móður til barna sinna. Guð elskar þjóð sína meira en brúðguminn sína elskuðu; kærleikur hans sigrast jafnvel á grófustu trúnaðarbrotum og nær hann til dýrmætustu gjafar hans: “Svo elskaði Guð heiminn, að hann gaf sinn einkason.” [40]

220. Kærleikur Guðs er “eilífur”: [41] “Því þótt fjöllin færist úr stað og hálsarnir riði skal minn kærleikur við þig ekki færast úr stað.” [42] Fyrir munn Jeremía kunngjörði Guð þjóð sinni: “Með ævarandi elsku hefi ég elskað þig. Fyrir því hefi ég látið náð mína haldast við þig.” [43]

221. (733, 851, 257) En heilagur Jóhannes gengur jafnvel enn lengra þegar hann segir að “Guð sé kærleikur”: [44] Sjálf verund Guðs er kærleikur. Með því að senda Son sinn eina og Anda kærleikans í fyllingu tímans hefur Guð opinberað sitt dýpsta leyndarmál:45: Guð er sjálfur eilífleg skipti kærleikans, Föður, Sonar og Heilags Anda, og hann hefur hugað okkur að eiga þar hlut.

Hvað trú á einn Guð hefur í för með sér

222. Að trúa á Guð, sá hinn eina, og elska hann af öllum mætti okkar hefur gríðarlegar afleiðingar fyrir allt líf okkar:

223. (400) Það merkir að komast til þekkingar á mikilleika og veldi Guðs: “Já, Guð er mikill og vér þekkjum hann ekki.” [46] Því verðum við að “þjóna Guði fyrst”. [47]

224. (2637) Það merkir að lifa í stöðugri þakkargjörð: Ef Guð er sá hinn eini, kemur allt sem við erum og allt sem við höfum frá honum: “Hvað hefur þú sem þú hefur ekki þegið?” [48] “Hvað á ég að gjalda Drottni fyrir allar velgjörðir hans við mig?” [49]

225. (356, 360, 1700, 1934) Það merkir að þekkja einingu og sanna tign allra manna: allir menn eru skapaðir í mynd og líkingu Guðs. [50]

226. (339, 2402, 2415) Það merkir að nýta með skynsömum hætti skapaða hluti: trúin á Guð, sá hinn eina, fær okkur til að nýta allt það sem ekki er Guð einungis með þeim hætti að það færi okkur nær honum, og að láta ógert að nýta það með þeim hætti að það fjarlægi okkur frá honum: Drottinn minn og Guð minn, tak frá mér allt sem aðskilur mig frá þér. Drottinn minn og Guð minn, gef mér allt sem færir mig nærri þér. Drottinn minn og Guð minn, skil mig frá sjálfum mér og ég verð allur þinn. [51]

227. (313, 2090, 2830, 1723) Það merkir að treysta Guði við allar kringumstæður, jafnvel í andstreymi. Bæn heilagrar Teresu af Jesú lætur þetta traust í ljós á undursamlegan hátt: Lát þú ekkert trufla þig, ekkert hræða þig; allir hlutir eru hverfulir, en Guð er ávallt óumbreytanlegur; þrautseig þolinmæði nær hverju og einu marki; hann sem á Guð er í engu ávant; Guð einn er nóg. [52]

Í STUTTU MÁLI

228. “Heyr Ísrael! Drottinn er vor Guð; hann einn er Drottinn!” (5M 6:4; Mk 12:29). “Sú vera sem er allra æðst verður að vera einstök, eiga engan sinn líkan.… Sé Guð ekki einn, er hann ekki Guð” (Tertúllíanus, Adv. Marc. 1, 3, 5: PL 2, 274).

229. Trúin á Guð gerir það að verkum að við snúum okkur einungis til hans því hann er upphaf okkar og takmark. Ekkert er betra en hann, ekkert kemur í staðinn fyrir hann.

230. Jafnvel þegar hann opinberar sig er hann sem fyrr leyndardómur sem orð fá ekki lýst: “Fengir þú skilið hann, væri það ekki Guð” (hl. Ágústínus, Sermo 52, 6, 16: PL 38, 360 og Sermo 117, 3, 5: PL 38, 663).

231. Guð trúar okkar hefur opinberað sig sem “hann sem er”; og hann hefur gert sig kunnan sem “gæskuríkan og harla trúfastan” (2M 34:6). Sjálf verund Guðs er sannleikur og kærleikur.

« 2. efnisgrein. Faðirinn

I. “Í NAFNI FÖÐURINS OG SONARINS OG HINS HEILAGA ANDA”

232. (189, 1223) Kristnir menn eru skírðir “í nafni Föðurins og Sonarins og hins Heilaga Anda.” [53] Áður en þeir meðtaka sakramentið svara þeir spurningu í þremur liðum þegar þeir eru beðnir að játa trúna á Föðurinn, Soninn og hinn Heilaga Anda og segja: “Ég trúi.” “Trú allra kristinna manna hvílir á þrenningunni.” [54]

233. Kristnir menn eru skírðir í nafni Föðurins og Sonarins og hins Heilaga Anda en ekki í nafni hverrar persónu fyrir sig, [55] því að einungis er einn Guð, alvaldur Faðirinn, Sonur hans eini og hinn Heilagi Andi: hin alheilaga þrenning.

234. (2157, 90, 1449) Leyndardómur hinnar alheilögu þrenningar er höfuðleyndardómur kristinnar trúar og lífs. Hann er sjálfur leyndardómurinn í Guði. Því er hann uppspretta allra annarra leyndardóma trúarinnar, ljósið sem upplýsir þá. Hann er frumskilyrði og megingrundvöllur í kennslu á “stigskiptum sannleika trúarinnar”. [56] Öll hjálpræðissagan er nákvæmlega sagan um þær leiðir og aðferðir sem hinn eini sanni Guð, Faðir, Sonur og Heilagur Andi opinberar sig mönnunum “og sættir og sameinar við sig þá sem snúa baki við syndinni”. [57]

235. Í þessari efnisgrein er útskýrt í stuttu máli hvernig leyndardómur hinnar heilögu þrenningar var opinberaður (I), hvernig kirkjan hefur látið í ljós trúarkenninguna um þennan leyndardóm (II), og hvernig Guð Faðirinn uppfyllir “sína náðarríku fyrirætlun” sköpunar, endurlausnar og helgunar með hinum guðdómlegu erindum Sonarins og hins Heilaga Anda.

236. (1066, 259) Kirkjufeðurnir gerðu greinarmun á guðfræði (tehologia) og ráðdeild (oikonomia). “Guðfræði” vísar til leyndardóms innsta lífs Guðs í hinni heilögu þrenningu en “ráðdeild” vísar til allra þeirra verka sem hann opinberar sig og miðlar lífi sínu með. Oikonomia opinberar okkur theologia en á móti varpar theologia ljósi á oikonomia í heild sinni. Verk Guðs opinbera hver hann er í sjálfum sér; leyndardómur innstu verundar hans eykur skilning okkar á öllum verkum hans. Þetta á sér hliðstæðu meðal mannlegra persóna. Persónan afhjúpar sig í athöfnum sínum og því betur sem við þekkjum tiltekna persónu, því betur skiljum við athafnir hennar.

237. (50) Þrenningin er trúarleyndardómur í eiginlegri merkingu þess orðs, einn “þeirra leyndardóma sem huldir eru í Guði og verða mönnum aldrei kunnir nema Guð opinberi þá”. [58] Vissulega hefur Guð látið eftir sig ummerki um þríeina verund sína í sköpunarverki sínu og í opinberun sinni allt í gegnum Gamla testamentið. En innsta verund hans sem heilög þrenning er leyndardómur sem er óaðgengilegur skynseminni einni og jafnvel trú Ísraels áður en kom til holdtekju Sonar Guðs og sendingar Heilags Anda.

II. OPINBERUNIN Á GUÐI SEM ÞRENNING

Faðirinn opinberaður af Syninum

238. (2443) Mörg trúarbrögð ákalla Guð sem “Föður”. Þessi æðri vera er oft talin vera “faðir guða og manna”. Í Ísrael er Guð kallaður “Faðir” þar eð hann er skapari heimsins. [59] Og það sem meira er, Guð er Faðir vegna sáttmálans og gjafar sinnar á lögmálinu til Ísraels, “míns frumgetna sonar”. [60] Hann er einnig kallaður Faðir konunga Ísraels. Umfram allt er hann “Faðir fátækra”, föðurlausra og ekkna sem njóta ástríkrar verndar hans. [61]

239. (370, 2779) Með því að kalla Guð “Föður” sýnir tungumál trúarinnar fram á tvo hluti: að Guð er fyrsta tilurð alls og æðsta yfirvaldið og að hann er samtímis fullur gæsku og kærleika gagnvart börnum sínum. Foreldraást Guðs má einnig láta í ljós með móðurmyndinni [62] sem undirstrikar hvað Guði sé eðlislægt - hin nánu tengsl milli skaparans og sköpunarinnar. Tungumál trúarinnar fær þannig tjáningarform sitt af reynslu mannanna að vera foreldrar en þeir eru manninum á vissan hátt fyrstu fulltrúar Guðs. En þessi reynsla segir okkur einnig að mannlegir foreldrar eru skeikulir og geta afskræmt ásjónu faðernis og móðernis. Við skulum því minnast þess að Guð er hafinn yfir mannlega skilgreiningu á kynferði. Hann er hvorki karl né kona: Hann er Guð. Hann er einnig hafinn yfir faðerni og móðerni enda þótt hann sé uppruni þeirra og þau beri nafn sitt eftir honum: [63] Enginn er faðir líkt og Guð er Faðir.

240. (2780, 441-445) Jesús opinberar að Guð er Faðir í áður óþekktum skilningi: Hann er ekki einungis Faðir af því að hann er skapari, hann er Faðir að eilífu í tengslum við Son sinn eina sem er Sonur að eilífu einungis í tengslum við Föður sinn: “Enginn þekkir Soninn nema Faðirinn, né þekkir nokkur Föðurinn nema Sonurinn og sá er Sonurinn vill opinbera hann.” [64]

241. Þess vegna játa postularnir að Jesús sé Orðið: “Í upphafi var Orðið, og Orðið var hjá Guði, og Orðið var Guð”; að hann sé “ímynd hins ósýnilega Guðs”, að hann sé “ljómi dýrðar hans og ímynd veru hans”. [65]

242. (465) Kirkjan fylgdi þessari postullegu arfleifð þegar hún játaði á fyrsta almenna kirkjuþinginu í Níkeu (325) að Sonurinn væri “sameðlis” Föðurnum, það er að segja, saman með honum væri einungis einn Guð. [66] Annað almenna kirkjuþingið sem haldið var í Konstantínópel árið 381 hélt sig við þessa tjáningu í framsetningu sinni á Níkeujátningunni og játaði “Guðs Son eingetinn og af Föðurnum fæddan fyrir allar aldir, Guð af Guði, ljós af ljósi, sannan Guð af sönnum Guði, getinn, ekki gjörðan, sameðlis Föðurnum”. [67]

Faðirinn og Sonurinn opinberaðir af Andanum

243. (683, 2780, 687) Áður en páskar hans gengu í garð boðaði Jesús að “annar hjálpari” yrði sendur, Heilagur Andi. Andinn, sem starfað hafði síðan við sköpunina og hafði áður “talað fyrir munn spámannanna”, verður nú með og í lærisveinunum til að kenna þeim og leiða þá “í allan sannleikann”. [68] Þannig er Heilagur Andi opinberaður sem ein önnur guðdómleg persóna, ásamt með Jesú og Föðurnum.

244. (732) Eilíft upphaf Heilags Anda opinberast í erindi hans í tímanum. Andinn er sendur til postulanna og til kirkjunnar bæði af Föðurnum í nafni Sonarins og af Syninum sjálfum eftir að hann er snúinn aftur til Föðurins. [69] Sending persónu Andans eftir að Jesús var dýrlegur orðinn [70] opinberar í fullnustu sinni leyndardóm heilagrar þrenningar.

245. (152, 685) Hin postullega trú á Andann var játuð á öðru almenna kirkjuþinginu í Konstantínópel (381): “Vér trúum á Heilagan Anda,Drottinn og lífgara, sem útgengur frá Föðurnum.” [71] Með þessari játningu viðurkennir kirkjan Föðurinn sem “uppsprettu og upphaf alls hins guðdómlega”. [72] En eilíft upphaf Andans er ekki án tengsla við upphaf Sonarins: “Hinn Heilagi Andi, þriðja persóna þrenningarinnar, er Guð, einn og jafn með Föðurnum og Syninum, hefur sama innsta eðli og einnig sömu náttúru.… Ekki er hann sagður Andi Föðurins eingöngu… heldur Andi þeirra beggja, Föðurins og Sonarins.” [73] Trúarjátning kirkjunnar frá kirkjuþinginu í Konstantínópel játar: “Og er tilbeðinn og dýrkaður ásamt Föðurnum og Syninum.” [74]

246. Í hinni latnesku arfleifð trúarjátningunnar er játað að Andinn “útgengur frá Föðurnum og Syninum (filioque)”. Þetta var útskýrt á kirkjuþinginu í Flórens 1438: “Heilagur Andi er að eilífu af Föðurnum og Syninum; náttúru sína og innsta eðli hefur hann samtímis (simul) frá Föðurnum og Syninum. Hann útgengur að eilífu frá báðum sem frá einum uppruna og með einni öndun (spiratione)… Og úr því að Faðirinn hefur með getnaði gefið hinum eingetna Syni allt sem tilheyrir Föðurnum, nema að vera Faðir, hefur Sonurinn einnig að eilífu frá Föðurnum, en af honum er hann að eilífu fæddur, að Heilagur Andi útgengur frá Syninum.” [75]

247. Staðfestinguna á filioque er ekki að finna í trúarjátningunni sem játuð var í Konstantínópel 381. En heilagur Leó I páfi hafði þegar árið 447 játað þetta atriði sem kennisetningu [76] í samræmi við forna latneska og alexandríska arfleifð, jafnvel áður en Róm, á kirkjuþinginu í Kalkedon 451, meðtók og viðurkenndi játninguna frá 381. Smám saman var þetta orðalag trúarjátningarinnar tekið upp í latneska helgisiði (á milli 8. og 11. aldar). Að filioque skyldi bætt inn í Níkeu-Konstantínópel játninguna í latnesku helgisiðunum veldur ennþá ágreiningi við rétttrúnaðarkirkjurnar.

248. Í byrjun setti austurhefðin það fram að Faðirinn væri fyrsta upphaf Andans. Með því að játa að Andinn “útgengur frá Föðurnum” er hún að staðfesta að hann komi frá Föðurnum í gegnum Soninn. [77] Vesturhefðin setur fyrst fram að samfélag Föðurins og Sonarins sé sameðlis með því að segja að Andinn útgangi frá Föðurnum og Syninum (filioque). Hún segir þetta “lögmætt og skynsamlegt”, [78] því eilíf tilhögun hinna guðdómlegu persóna í samfélagi sínu sem er sameðlis felur í sér að Faðirinn, sem “upphafið án upphafs”, [79] er fyrsti uppruni Andans, en einnig að sem Faðir hins eina Sonar, er hann, ásamt Syninum, eina upphafið þaðan sem Andinn útgengur. [80] Hér er um að ræða leyfilegan og uppfyllandi skoðunarmun. Verði hann ekki of einstrengislegur hefur hann enginn áhrif á þá trúarsamkennd sem felst í þeim sama leyndardómi og játaður er.

III. HEILÖG ÞRENNING Í KENNINGU TRÚARINNAR

Myndun kennisetningarinnar (dogma) um þrenninguna

249. (683, 189) Allt frá byrjun hefur hinn opinberaði sannleikur um heilaga þrenningu verið við rætur hinnar lifandi trúar kirkjunnar, einkum og sér í lagi í skírninni. Hann er látinn í ljós í trúarreglu skírnarinnar og orðaður í prédikun, trúfræðslu og bæn kirkjunnar. Slíka framsetningu má þegar finna í hinum postullegu skrifum eins og eftirfarandi kveðja, sem notuð er í helgisiðum messunnar, ber með sér: “Náðin Drottins Jesú Krists, kærleiki Guðs og samfélag Heilags Anda sé með yður öllum.” [81]

250. (94) Á fyrstu öldum sínum leitaðist kirkjan við að útskýra betur trú sína á þrenninguna. Hún gerði það bæði til að dýpka sinn eigin skilning á trúnni og til að verja hana gegn villum sem afskræmdu hana. Það féll í hlut fyrstu kirkjuþinganna að skýra þetta atriði nánar og fengu þau aðstoð úr guðfræðiverkum kirkjufeðranna og höfðu stuðning af trúarskynbragði kristinna manna.

251. (170) Í því skyni að koma réttum orðum að kennisetningunni um þrenninguna varð kirkjan að þróa sína eigin íðorðafræði þar sem hugmyndir af heimspekilegum toga komu að notum: “innsta eðli” (substantia, ousia), “persóna” (persona, hypostasis), “tengsl” (relatio) og svo framvegis. Með þessu var hún ekki að setja trúna undir mannlega speki heldur gaf hún þessum hugtökum nýja og fordæmislausa merkingu og frá þeim tíma voru þau notað til að tákna hinn ósegjanlega leyndardóm sem er “langt ofar öllum mannlegum skilningi vorum”. [82]

252. Kirkjan notar hugtakið “innsta eðli” (substantia sem stundum er einnig kallað essentia eða nature) til að tákna hina guðdómlegu veru í einingu sinni (I), hugtakið “persóna” (persona eða hypostasis) til að tákna að Faðirinn, Sonurinn og hinn Heilagi Andi greinast raunverulega hver frá öðrum (II), og hugtakið “tengsl” (relatio) til að tákna þá staðreynd að aðgreining þeirra liggur í tengslum hvers um sig við hina (III).

Kennisetning heilagrar þrenningar

253. (2789, 590) Þrenningin er eitt. Við játum ekki þrjá Guði heldur einn Guð í þremur persónum, hina “sameðlis þrenningu”. [83] Hinar guðdómlegu persónur deila ekki einum guðdómleika sín á milli heldur er hver þeirra Guð að fullu og öllu leyti: “Faðirinn er það sem Sonurinn er, Sonurinn það sem Faðirinn er, Faðirinn og Sonurinn það sem hinn Heilagi Andi er, það er að segja: af náttúru einn Guð.” [84] Þetta var orðað þannig á fjórða kirkjuþinginu í Lateran (1215): “Hver persónan um sig er þessi æðsti veruleiki, sem sé, hið innsta eðli (substantia), kjarni (essentia) eða náttúra (nature).” [85]

254. (468, 689) Hinar guðdómlegu persónur greinast í raun og veru hver frá annarri. “Guð er einn en ekki einsamall.” [86] “Faðir”, “Sonur” og “Heilagur Andi” eru ekki einfaldlega nöfn sem tákna eiga form hinnar guðdómlegu veru því að þeir greinast í raun og veru hver frá öðrum: “Hann er ekki Faðirinn sem er Sonurinn, ekki heldur er Sonurinn hann sem er Faðirinn og ekki heldur er hinn Heilagi Andi hann sem er Faðirinn eða Sonurinn.” [87] Þeir greinast hver frá öðrum í upprunalegum tengslum sínum: “Faðirinn er sá sem getur, Sonurinn er sá sem getinn er og hinn Heilagi Andi er sá sem útgengur.” [88] Eining guðdómsins er þríein.

255. (240) Hinar guðdómlegu persónur vísa hver til annarrar. Vegna þess að raunveruleg aðgreining persónanna skilur ekki í sundur hina guðdómlegu einingu, hvílir hún eingöngu á því sambandi sem tengir þær hver við aðra: “Í nafnatengslum persónanna er Faðirinn tengdur Syninum, Sonurinn Föðurnum og hinn Heilagi Andi báðum. Þó að þeir séu kallaðir þrjár persónur með tilliti til tengsla þeirra, trúum við á eina náttúru eða innsta eðli.” [89] Raunar “er allt í þeim eitt þar sem engin mótstaða finnst í tengslunum.” [90] “Vegna þessarar einingar er Faðirinn að öllu leyti í Syninum og að öllu leyti í hinum Heilaga Anda; Sonurinn er að öllu leyti í Föðurnum og að öllu leyti í hinum Heilaga Anda; hinn Heilagi Andi er að öllu leyti í Föðurnum og að öllu leyti í Syninum.” [91]

256. (236, 684, 84) Heilagur Gregoríus frá Nazianzus, sem einnig er nefndur “guðfræðingurinn”, gaf eftirfarandi samantekt á þrenningartrúnni trúnemum í Konstantínópel til varðveislu: Umfram allt verndið fyrir mig þennan mikla trúararf sem ég lifi og berst fyrir og ég vil taka með mér sem félaga, hann sem fær mig til að umbera alla illsku og fyrirlíta allan munað: Ég er að tala um játningu trúarinnar á Föðurinn, Soninn og hinn Heilaga Anda. Á þessum degi gef ég ykkur hana til varðveislu. Í henni mun ég brátt dýfa ykkur ofan í vatn og reisa ykkur upp aftur. Ég gef ykkur hana til að leiða ykkur og stýra allt lífið í gegn. Ég gef ykkur einn einasta guðdóm og vald, sem er einn í þremur og inniheldur þá þrjá með aðgreindum hætti. Guðdóm án munar á innsta eðli eða náttúru, án æðri stigsmunar sem lyftist upp eða lægri stigsmunar sem dregst niður… óendanlegt sameðli þriggja óendanleika. Hver persóna sem slík er að öllu leyti Guð… þær þrjár ígrundaðar saman… ég hef varla byrjað að hugleiða eininguna þegar þrenningin baðar mig í dýrð sinni. Ég hef varla byrjað að hugleiða þrenninguna þegar einingin nær tökum á mér.… [92]

IV. VERK GUÐDÓMSINS OG ERINDI ÞRENNINGARINNAR

257. (221, 758, 292, 850) “Ó þú blessaða ljós, þrenning og fyrst eininga.” [93] Guð er eilíf sæla, ódauðlegt líf, óslökkvandi ljós. Guð er kærleikur: Faðir, Sonur og Heilagur Andi. Guð miðlar fúslega dýrð og sælu lífs síns. Slík er sú “ákvörðun sem hann hafði með sjálfum sér ákveðið að framkvæma”, og Faðirinn hafði skipulagt áður en heimurinn var grundvallaður í elskuðum Syni hans: “Í kærleika sínum ákvað hann fyrirfram að veita oss sonarrétt í Jesú Kristi” og “að líkjast mynd Sonar síns” fyrir “andann sem gefur yður barnarétt”. [94] Þessi fyrirætlun er “náð sem oss var gefin fyrir Krist Jesúm frá eilífum tímum” og stafar með beinum hætti af kærleika þrenningarinnar. [95] Hún afhjúpar sköpunarverkið, alla hjálpræðissöguna eftir syndafallið og erindi Sonarins og Andans sem haldið er áfram í erindi kirkjunnar. [96]

258. (686) Öll hin guðdómlega ráðdeild er sameiginlegt verk hinna þriggja persóna. Því að eins og þrenningin hefur einungis hina einu og sömu náttúru þannig á hún einungis hina einu og sömu gjörðina: “Faðirinn, Sonurinn og hinn Heilagi Andi eru ekki þrjú upphöf sköpunar heldur eitt upphaf.” [97] En hver hinna guðdómlegu persóna innir sameiginlegt verkið af höndum samkvæmt sínum sérstöku persónulegu eiginleikum. Í samræmi við Nýja testamentið játar kirkjan “einn Guð og Föður sem allt kemur frá, og einn Drottin Jesúm Krist sem allt er til vegna, og einn Heilagan Anda sem allt er í”. [98] Það er umfram allt í hinum guðdómlegu erindum sem felast í holdtekju Sonarins og gjöf Heilags Anda að eiginleikar hinna guðdómlegu persóna opinberast.

259. (236) Öll hin guðdómlega ráðdeild, sem samtímis er sameiginlegt verk hinna guðdómlegu persóna og persónulegt verk hvers fyrir sig, gerir það kunnugt sem er eiginlegt hinum guðdómlegu persónum og hinni einu guðdómlegu náttúru þeirra. Þess vegna er allt hið kristna líf samfélag við hverja hinna guðdómlegu persóna án þess þó að skilja þær sundur á nokkurn hátt. Hver sá sem dýrkar Föðurinn gerir svo í gegnum Soninn í Heilögum Anda; hver sá sem fylgir Kristi gerir svo vegna þess að Faðirinn dregur hann og Andinn leiðir hann. [99]

260. (1050, 1721, 1997, 2565) Endanlegt takmark allrar hinnar guðdómlegu ráðdeildar er að allir hinir sköpuðu Guðs komist til fullkominnar einingar við hina sælu þrenningu. [100] En jafnvel nú erum við kölluð til að vera bústaður hinnar alheilögu þrenningar: “Sá sem elskar mig, varðveitir mitt orð, og Faðir minn mun elska hann. Til hans munum við koma og gjöra okkur bústað hjá honum”: [101] Ó Guð minn, þrenningin sem ég tilbið, hjálpa mér að gleyma sjálfri mér fullkomlega til að ég geti staðfest mig í þér, verið óhagganleg og friðsæl eins og sál mín væri þegar í eilífðinni. Megi ekkert verða til þess að trufla frið minn eða að fá mig til að yfirgefa þig, minn óbreytanlegi Guð, heldur megi hver mínúta færa mig dýpra inn í leyndardóm þinn! Gef sál minni frið. Ger hana að himnastað þínum, elskandi dvalar- og hvíldarstað þínum. Gef að ég yfirgefi þig aldrei þar, heldur verði ávallt nærverandi af öllum mætti mínum, vakandi í trúnni, brennandi í tilbeiðslu og gefi mig að öllu leyti á vald þínum skapandi athöfnum. [102]

Í STUTTU MÁLI

261. Leyndardómur hinnar alheilögu þrenningar er grundvallarleyndardómur kristinnar trúar og kristilegs lífs. Guð einn getur gert hann okkur kunnan með því að opinbera sjálfan sig sem Faðir, Sonur og Heilagur Andi.

262. Holdtekja Sonar Guðs opinberar að Guð er hinn eilífi Faðir og að Sonurinn er sameðlis Föðurnum, sem þýðir að í Föðurnum og með Föðurnum er Sonurinn einn og hinn sami Guð.

263. Erindi Heilags Anda, sendur af Föðurnum í nafni Sonarins (Jh 14:26) og af Syninum “frá Föðurnum” (Jh 15:26), opinberar að ásamt þeim er hinn Heilagi Andi einn og hinn sami Guð. “Tilbeðinn og dýrkaður ásamt Föðurnum og Syninum” (Níkeu-játningin).

264. “Hinn Heilagi Andi útgengur frá Föðurnum sem fyrsta upphafið, og sem eilíf gjöf Föðurins til Sonarins frá samfélagi Föðurins og Sonarins” (hl. Ágústínus, De Trin. 15, 26, 47: PL 42, 1095).

265. Með skírnarnáðinni “í nafni Föðurins, Sonarins og hins Heilaga Anda” erum við kölluð til að eiga hlut í lífi hinnar sælu þrenningar í huliðsleika trúarinnar hér á jörðu og eilífu ljósi eftir dauðann (sbr. Páll VI, CPG § 9).

266. “En þetta er hin kaþólska trú: Vér tilbiðjum einn Guð í þrenningunni og þrenninguna í einingu án þess að blanda persónunum saman eða sundurskilja innsta eðli þeirra; því að ein er persóna Föðurins, önnur Sonarins, önnur Heilags Anda; en guðdómur Föðurins, Sonarins og hins Heilaga Anda er einn, dýrð þeirra jöfn,veldi þeirra jafn eilíft” (Aþanasíusarjátningin: DS 75; ND 16).

267. Hinar guðdómlegu persónur eru óaðskiljanlegar í því sem þær eru og óaðskiljanlegar einnig í því sem þær gera. En í einni guðdómlegri gjörð sýnir hver þeirra fram á hvað henni sé eiginlegt í þrenningunni, sérstaklega í hinu guðdómlega erindi sem felst í holdtekju Sonarins og gjöf Heilags Anda.

« 3. efnisgrein. Hinn Almáttugi

268. (222) Af öllum hinum guðdómlegu eiginleikum er einungis minnst á almætti Guðs í trúarjátningunni. Þar er játað að máttur hans hafi mikla þýðingu fyrir líf okkar. Við trúum að máttur hans sé algildur því að Guð, sem skapaði allt, stýrir einnig öllu og megnar allt. Máttur Guðs er kærleiksríkur, því Guð er Faðir okkar, og leyndardómsfullur því einungis trúin getur greint hann þegar hann “fullkomnast í veikleika”. [103]

“Allt sem honum þóknast, það gjörir hann” [104]

269. (303) Heilög Ritning játar á mörgum stöðum að máttur Guðs sé algildur. Hann er kallaður “Jakobs Voldugi”, “Drottinn allsherjar”, “volduga hetjan”. Ef Guð er alvaldur “á himni og jörðu” er það vegna þess að hann skapaði þau. [105] Ekkert er Guði um megn og hann ráðstafar verkum sínum eins og honum þóknast. [106] Hann er Drottinn alheimsins sem lagði grundvöllinn að tilhögun hans og er alheimurinn honum að öllu leyti undirgefinn og honum til ráðstöfunar. Hann er herra sögunnar, hann stýrir hjörtum og atburðum til samræmis við vilja sinn: “Þér er ætíð fært að beita voldugum mætti þínum. Hver fær staðist máttugan arm þinn?” [107]

“Þú miskunnar öllum, því að þú megnar allt” [108]

270. (2777, 1441) Guð er Faðir alvaldur. Faðerni hans og máttur hans varpa ljósi hvort á annað. Guð opinberar sitt föðurlega almætti með því hvernig hann annast um okkur; með barnaréttinum sem hann gefur okkur (“Ég mun vera yður faðir og þér munuð vera mér synir og dætur, segir Drottinn alvaldur”); [109] og að síðustu með óendanlegri miskunn sinni því að hann sýnir mátt sinn allra mest þegar hann fúslega fyrirgefur syndir.

271. Almætti Guðs er á engan hátt gerræðislegt: “Í Guði er enginn munur á mætti, eðli, vilja, hyggju, speki og réttlæti. Ekkert getur því verið í mætti Guðs sem væri ekki í réttlátum vilja hans eða spaklegri hyggju hans.” [110]

Leyndardómur þess að Guð virðist vanmáttugur

272. (309, 412, 609, 648) Reynt getur á trúna á Guð Föður alvaldan við það að upplifa illsku og þjáningar. Stundum getur virst sem Guð sé fjarstaddur og ekki fær um að stöðva illskuna. En á leyndardómsfyllstan hátt hefur Guð Faðirinn opinberað almætti sitt í sjálfviljugri auðmýkt og upprisu Sonar síns en með því sigraði hann hið vonda. Kristur krossfestur er þannig “kraftur Guðs og speki Guðs. Því að heimska Guðs er mönnum vitrari og veikleiki Guðs mönnum sterkari.” [111] Það er í upprisu og upphafningu Krists að Faðirinn hefur sýnt fram á hver er “hinn yfirgnæfandi máttur hans við oss sem trúum”. [112]

273. (148) Einungis trúin getur tileinkað sér hinar leyndardómsfullu leiðir almættis Guðs. Þessi trú hrósar sér af veikleika sínum til að hún dragi til sín mátt Krists. [113] María mey er æðsta fyrirmynd þessarar trúar því hún trúði að “Guði væri enginn hlutur um megn” og gat lofsungið Drottin: “Því að mikla hluti hefur hinn voldugi við mig gjört, og heilagt er nafn hans.” [114]

274. (1814, 1817) “Ekkert er líklegra til að styrkja trú okkar og von en að hafa það fast í huga að Guði sé enginn hlutur um megn. Þegar við höfum í skynsemi okkar skilið hugsunina um almætti Guðs munum við auðveldlega og hiklaust samsinna öllu því sem [trúarjátningin] mun síðar koma á framfæri við okkur til að trúa - enda þótt um væri að ræða mikla og dásamlega hluti sem hátt eru hafnir yfir lögmál náttúrunnar.” [115]

Í STUTTU MÁLI

275. Með Job, hinum réttláta manni, játum við: “Ég veit að þú megnar allt og engu ráði þínu verður varnað fram að ganga” (Jb 42:2).

276. Trú vitnisburði Ritningarinnar beinir kirkjan oft bæn sinni til hins “almáttuga eilífa Guðs” (“omnipotens sempiterne Deus…”), í traustri trú um að “Guði sé enginn hlutur um megn” (1M 18:14; Lk 1:37; Mt 19:26).

277. Guð sýnir fram á almætti sitt með því að snúa okkur frá syndum okkar og endurreisa okkur með náð til vináttu við sig: “Guð, með vægð þinni og miskunnsemi gerir þú almætti þitt auðsæjast…” (Rómversk kaþólska messubókin 26. sunnudagur, safnbæn).

278. Ef við trúum ekki að kærleikur Guðs sé almáttugur, hvernig getum við þá trúað því að Faðirinn hafi skapað okkur, Sonurinn endurleyst okkur og hinn Heilagi Andi helgað okkur?

« 4. efnisgrein. Skaparinn

279. “Í upphafi skapaði Guð himin og jörð.” [116] Með þessum hátíðlegu orðum hefst Heilög Ritning. Þau eru endurtekin í trúarjátningunni þegar það er játað að Guð Faðir almáttugur sé “skapari himins og jarðar” (postullega trúarjátningin), “alls hins sýnilega og ósýnilega” (Níkeu-játningin). Við munum fyrst ræða um skaparann, síðan um sköpunina og að lokum um syndafallið en vegna þess kom Jesús Kristur, Sonur Guðs, til að reisa okkur við á ný.

280. (288, 1043) Sköpunin er grundvöllur að “allri fyrirætlun hjálpræðis Guðs,” “upphafið að hjálpræðissögunni” [117] sem nær hámarki í Kristi. Á hinn bóginn varpar leyndardómur Krists ljósi á leyndardóm sköpunarinnar og opinberar endinn að því að “í upphafi skapaði Guð himinn og jörð”: Alveg frá upphafi sá Guð fyrir sér dýrð nýrrar sköpunar í Kristi. [118]

281. (1095) Og því er það að lestrar páskavökunnar, þegar nýrri sköpun í Kristi er fagnað, byrja á frásögninni um sköpunina; þessu er líkt farið í býsönskum helgisiðum, sköpunarsagan er ávallt fyrsti lestur á vökum fyrir merkar hátíðir Drottins. Samkvæmt fornum vitnisburði fylgdi skírnarfræðsla trúnema sömu áætlun. [119]

I. TRÚFRÆÐSLA UM SKÖPUNINA

282. (1730) Trúfræðsla um sköpunina er ákaflega mikilvæg. Hún snertir sjálfan grundvöll kristins lífs og lífs mannsins því að hún gerir svar kristinnar trúar afdráttarlaust við grundvallarspurningum sem menn á öllum tímum hafa spurt sig: [120] “Hvaðan komum við?” “Hvert förum við?” “Hver er uppruni okkar?” “Hver verða afdrif okkar?” “Hvaðan kemur allt það sem á sér tilveru og hvert fer það?” Spurningarnar tvær um uppruna okkar og afdrif eru óaðskiljanlegar. Þær eru afgerandi fyrir hvaða merkingu líf okkar og athafnir hafa og hvaða stefnu þau taka.

283. (159, 341) Spurningin um uppruna heimsins og mannsins hefur verið viðfang margra vísindarannsókna sem hafa með stórkostlegum hætti auðgað þekkingu okkar á aldri og vídd geimsins og á þróun lífsforma og tilkomu mannsins. Þessar uppgötvanir bjóða upp á jafnvel enn meiri aðdáun á mikilleika skaparans og fá okkur til að færa honum þakkir fyrir öll hans verk og fyrir skilninginn og spekina sem hann gefur fræði- og rannsóknarmönnum. Þeir geta tekið undir með Salómon: “Sjálfur gaf hann mér óbrigðula þekkingu á öllu, að þekkja byggingu heims og orku frumefnanna… [því] spekin, sem allt hefur skapað, kenndi mér það.” [121]

284. Sú mikla athygli sem þessar rannsóknir fá er ekki síst vegna spurningar um aðra tilhögun sem er handan þess sem raunvísindi ná til. Spurningin snýst ekki einungis um það að þekkja hvenær og hvernig alheimurinn myndaðist efnislega eða hvenær maðurinn kom fram á sjónarsviðið, heldur fremur að uppgötva merkingu slíks uppruna: Stjórnast alheimurinn af tilviljun, óvissuörlögum, óþekktum nauðsynjum eða af yfirskilvitlegri, skynsamri og góðri veru sem kallast “Guð”? Og ef heimurinn sprettur af gæsku og speki Guðs hvers vegna fyrirfinnst hið vonda? Hvaðan kemur það? Hver ber ábyrgð á því? Er einhver lausn frá því?

285. (295, 28) Alveg frá upphafi hafa verið bornar brigður á kristna trú með því að veita svör við spurningunni um uppruna allra hluta sem stangast á við hennar eigin. Forn trúarbrögð og fornar menningar sköpuðu margar goðsagnir um upprunann. Sumir heimspekingar hafa sagt að allt sé Guð, að heimurinn sé Guð, eða að heimurinn sé þróun Guðs (panþeismi eða algyðistrú). Aðrir hafa sagt að heimurinn sé nauðsynlegt útstreymi frá Guði sem hverfi aftur til hans. Enn aðrir hafa lýst því yfir til séu tvö eilíf upphöf, hið góða og hið vonda, ljós og myrkur, sem séu í stöðugri baráttu hvort við annað (tvíhyggja, manikaismi). Í sumum af þessum hugsunum er litið svo á að heimurinn (að minnsta kosti hinn efnislegi heimur) sé vondur, afleiðing falls, og því beri að hafna honum eða flýja hann (gnóstíkastefnan). Sumir viðurkenna að Guð hafi skapað heiminn en að hann hafi gert það líkt og úrsmiðurinn sem skiptir sér ekki að gangi úrsins eftir að hafa smíðað það (deismi). Að lokum eru þeir sem hafna yfirnáttúrlegum uppruna heimsins og sjá í honum ekkert annað víxláhrif efnis sem ætíð hefur verið til (efnishyggja). Allar bera þessar tilraunir vott um hversu spurningin um uppruna hluta er viðvarandi og almenn. Þessi leit er ákaflega mannleg.

286. (32, 37) Maðurinn hefur vitsmuni sem vissulega geta fundið svar við spurningunni um uppruna alls. Tilveru Guðs, skaparans, má þekkja með vissu af verkum hans, þökk sé ljósi mannlegrar skynsemi, [122] jafnvel þótt þessi þekking sé oft óskýr og afskræmd sökum villu. Þess vegna staðfestir og upplýsir trúin skynsemina um réttan skilning á þessum sannleika: “Fyrir trú skiljum vér, að heimarnir eru gjörðir með orði Guðs og að hið sýnilega hefur ekki orðið til af því, er séð varð.” [123]

287. (107) Sannleikurinn um sköpunina er það mikilvægur öllu lífi mannsins að Guð vildi í mildi sinni opinbera lýð sínum allt um hann sem er sáluhjálpandi að vita. Fyrir utan þá eðlisbundnu þekkingu sem hver maður getur haft af skaparanum, [124] opinberaði Guð Ísrael smám saman leyndardóm sköpunarinnar. Hann sem valdi ættfeðurna, leiddi Ísrael út af Egyptalandi, og sem með vali sínu á Ísrael myndaði hann og mótaði, þessi sami Guð opinberar sig sem hann sem allar þjóðir jarðarinnar tilheyra og sjálf jörðin í allri sinni heild; hann er hann sem einn er “skapari himins og jarðar”. [125]

288. (280, 2569) Þannig er opinberunin á sköpuninni óaðskiljanleg opinberuninni og fullnustunni á sáttmála hins eina Guðs við lýð sinn. Sköpunin er opinberuð sem fyrsta skrefið að þessum sáttmála, sem fyrsti og algildi vitnisburðurinn um almáttugan kærleika Guðs. [126] Og því er sannleikur sköpunarinnar einnig látinn í ljós af vaxandi þrótti í boðskap spámannanna, bæn Sálmanna og í helgisiðunum, og í spekiorðum hins útvalda lýðs. [127]

289. (390, 111) Meðal allra Ritningartexta um sköpunina, skipa fyrstu þrír kaflar fyrstu Mósebókar sérstakan sess. Frá bókmenntalegu sjónarmiði kunna þessir textar að hafa mismunandi uppruna. Hinir innblásnu höfundar hafa staðsett þá í byrjun Ritningarinnar til að láta í ljós í hátíðlegu máli sínu sannleikann um sköpunina - uppruna og endi hennar í Guði, tilhögun hennar og gæsku, köllun mannsins og að lokum umrót syndarinnar og vonina um hjálpræði. Séu þeir lesnir í ljósi Krists og innan einingar Heilagrar Ritningar og hinnar lifandi erfikenningu kirkjunnar, eru þessir textar grundvallaruppspretta trúfræðslu um leyndardóm “upphafsins”: sköpunina, syndafallið og fyrirheitið um hjálpræðið.

II. SKÖPUNIN - VERK HINNAR HEILÖGU ÞRENNINGAR

290. (326) “Í upphafi skapaði Guð himin og jörð”. [128] Þrír hlutir eru staðfestir í þessum fyrstu orðum Ritningarinnar: Hinn eilífi Guð gaf öllu upphaf sem á sér tilveru utan við hann; hann einn er skapari (sagnorðið “að skapa” - á hebresku bara - hefur ávallt Guð að frumlagi). Allt sem er til (og “himin og jörð” stendur fyrir) er háð honum sem gefur því tilurð.

291. (241, 331, 703) Í upphafi var Orðið…og Orðið var Guð.… Allir hlutir urðu fyrir hann, án hans varð ekki neitt, sem til er.” [129] Nýja testamentið opinberar að Guð skapaði allt með sínu eilífa Orði, sínum elskaða Syni. Í honum var “allt skapað í himnunum og á jörðinni.… Allt er skapað fyrir hann og til hans. Hann er fyrri en allt, og allt á tilveru sína í honum.” [130] Í trú kirkjunnar er skapandi athöfn Heilags Anda ennfremur játuð: Hann er “lífgarinn”, “skapandi Andinn” (“Veni, Creator Spiritus”), “uppspretta allra gæða”. [131]

292. (699, 257) Gamla testamentið gefur til kynna og nýi sáttmálinn opinberar skapandi athöfn Sonarins og Andans, [132] sem er eitt með og óaðskiljanleg þeirri sem er Föðurins. Þessi skapandi samvinna kemur greinilega í ljós í trúarboði (eða trúarreglu) kirkjunnar: “Einungis einn Guð er til… hann er Faðirinn, Guð, skaparinn, höfundur, tilskipandi. Einsamall skapaði hann alla hluti, það er að segja, með Orði sínu og Speki”, “með Syninum og Andanum” sem eru sem “hendur hans”. [133] Sköpunin er sameiginlegt verk hinnar heilögu þrenningar.

III. “HEIMURINN VAR SKAPAÐUR TIL DÝRÐAR GUÐI”

293. (337, 344, 1361, 759) Ritningin og erfikenningin kenna og boða linnulaust þennan grundvallarsannleika: “Heimurinn var skapaður Guði til dýrðar.” [134] Heilagur Bónaventúra útskýrir að Guð skapaði allt “ekki til að auka við dýrð sína heldur til að sýna hana og miðla henni”, [135] því að Guð skapar ekki af neinni annarri ástæðu en af kærleika sínum og gæsku: “Þegar lykill kærleikans opnaði hönd hans fengu skapanirnar tilurð sína.” [136] Svo segir í útskýringum fyrsta Vatíkanþingsins: Við upphaf tímanna skapaði þessi eini sanni Guð, af fullkomlega frjálsum vilja, báða þætti skapananna úr engu, hinn andlega og hinn líkamlega, og gerði hann það af sinni eigin gæsku og “almætti”, ekki til að auka á sælu sína eða til að öðlast fullkomnun sína, heldur til að sýna fram á þessa fullkomnun í gegnum það góða sem hann gefur sköpunununum. [137]

294. (2809, 1722, 1992) Dýrð Guðs felst í því að fá skilning á þessari opinberun og að miðla gæsku hans en til þess var heimurinn skapaður. Guð skapaði okkur til “að veita oss sonarrétt í Jesú Kristi. Sá var vilji hans og velþóknun til vegsemdar dýrð hans”, [138] því að “lifandi maður er dýrð Guðs og líf mannsins er sýn á Guði. Ef opinberun Guðs eftir leiðum sköpunarinnar hefur þegar gefið öllum verum sem jörðina byggja líf, hversu miklu meira mun ekki opinberun Orðsins á Föðurnum gefa þeim líf sem sjá Guð.” [139] Endanlegur tilgangur sköpunarinnar er sá að Guð “sem er skapari alls, megi að síðustu verða “allt í öllu” og tryggi þannig samtímis sína eigin dýrð og sælu okkar.” [140]

IV. LEYNDARDÓMUR SKÖPUNARINNAR

Guð skapar af speki og kærleika 295. (216, 1951) Við trúum því að Guð hafi skapað heiminn samkvæmt speki sinni. [141] Hann er ekki afrakstur nauðsynjar af neinu tagi, og ekki er hann afleiðing tilviljunar eða óvissuörlaga. Við trúum því að hann sé sprottinn af frjálsum vilja Guðs; hann vildi að skapanir sínar ættu hlut í verund sinni, speki og gæsku: “Því að þú hefur skapað alla hluti og fyrir þinn vilja urðu þeir til og voru skapaðir.” [142] Því er það að sálmaskáldið hrópar upp yfir sig: “Hversu mörg eru verk þín, Drottinn, þú gjörðir þau öll með speki” og “Drottinn er öllum góður og miskunn hans er yfir öllu sem hann skapar.” [143]

“Af engu” skapar Guð

296. (285) Við trúum því að Guð þarfnist engra hluta sem áður eiga tilveru eða þurfi nokkra aðstoð til að skapa. Sköpunin er heldur ekki neins konar knýjandi útstreymi frá hinni innstu verund guðdómsins. [144] Af fúsum vilja skapar Guð “af engu”: [145] Hvað hefði verið óvenjulegt við það ef Guð hefði myndað heiminn úr efni sem þegar var til? Venjulegur handverksmaður getur búið til hvað sem hann vill úr efni sem honum er gefið en Guð sýnir mátt sinn með því að gera úr engu allt það sem hann vill. [146]

297. (338) Trúnni á að allt var skapað “af engu” er borin vitni í Ritningunni sem sannleika fullan fyrirheits og vonar. Þannig hvetur móðir hinna sjö sona þá til að þola píslarvætti: Ég veit ekki hvernig þið urðuð til í lífi mínu. Ekki var það ég sem gaf ykkur líf og anda og ekki kom ég skipan á frumefnin sem þið eruð úr. Það er skapari heimsins sem mótar manninn þegar hann verður til og ákvarðar tilurð allra hluta. Þess vegna mun hann í miskunn sinni gefa ykkur anda og líf að nýju fyrir það að fórna ykkur fyrir lögmál sitt.… Ég bið þig barnið mitt: Líttu upp til himins og horfðu á jörðina og allt sem á henni er. Hugsaðu um það að Guð skapaði þetta af engu og að mannkynið allt varð til á sama hátt. [147]

298. (1375, 992) Úr því að Guð getur skapað allt af engu getur hann einnig, fyrir Heilagan Anda, gefið syndurum andlegt líf með því að skapa í þeim hreint hjarta [148] og dauðum líkamlegt líf fyrir upprisuna. Guð “lífgar dauða og kallar fram það sem ekki er til eins og það væri til.” [149] Og úr því að Guð gat látið ljósið lýsa í myrkrinu með Orði sínu, getur hann einnig gefið þeim ljós trúarinnar sem hafa ekki enn komist til þekkingar á honum. [150]

Guð skapar skipulegan og góðan heim

299. (339, 41, 1147, 358, 2415) Skipulag er á sköpun Guðs vegna þess að hann skapar eftir leiðum spekinnar: “Þú hefur skipað öllu eftir mæli, tölu og vog.” [151] Alheimurinn, skapaður í og af hinu eilífa Orði, “ímynd hins ósýnilega Guðs”, er ætlaður manninum og er beint til hans, sem sjálfur er skapaður eftir “mynd Guðs” og er kallaður til persónulegs sambands við Guð. [152] Mannlegur skilningur okkar, sem deilir ljósi hinna guðdómlegu vitsmuna, fær skilið hvað Guð segir okkur eftir leiðum sköpunar hans enda þótt það gerist ekki án mikillar fyrirhafnar og einungis í anda auðmýktar og virðingar fyrir skaparanum og verki hans. [153] Vegna þess að sköpunin sprettur af gæsku Guðs á hún hlut í þeirri gæsku - “ Og Guð sá að það var gott… harla gott” [154] - því það var vilji Guðs að sköpunin væri gjöf til mannsins, arfur ætlaður honum og falinn honum. Margoft hefur kirkjan orðið að verja gæsku sköpunarinnar og er efnisheimurinn þar ekki undanskilinn. [155]

Guð nær út yfir sköpunina en er henni nærverandi

300. (42, 223) Guð er óendanlega meiri en öll verk hans: “Þú breiðir ljóma þinn yfir himininn,” [156] “mikilleikur hans er órannsakanlegur”. [157] En vegna þess að Guð er frjáls og alvaldur skapari, fyrsta orsök alls þess sem til er, er hann nærverandi sköpunum sínum í innstu verund þeirra: “Í honum lifum, hrærumst og erum vér.” [158] Heilagur Ágústínus orðar þetta svona: Guð er “innar en innsta vera mín og hærri en það sem í mér er hæst”. [159]

Guð styður sköpunina og sér fyrir henni

301. (1951, 396) Eftir sköpunina lætur Guð skapanir sínar ekki vera einar á báti. Hann gefur þeim ekki einungis veru sína og tilurð heldur styður hann þær og sér fyrir þeim öllum stundum í verund þeirra, gerir þeim kleift að starfa og færir þær að lokamarki sínu. Viðurkenning á því að vera þetta algerlega háður skaparanum er uppspretta visku og frelsis, fagnaðar og trausts: Þú elskar allt, sem er til, og hefur ekki ímugust á neinu, sem þú hefur gjört, né skapaðir þú neitt, er þú gætir haft óbeit á. Hvernig fengi nokkuð staðist gegn vilja þínum eða varðveist ef þú hefðir ekki gefið því líf? Þú hlífir öllu, af því það er þitt, ó Drottinn, sem elskar allt sem lifir. [160]

V. GUÐ FRAMKVÆMIR FYRIRÆTLUN SÍNA: GUÐDÓMLEG FORSJÁ

302. Sköpunin er góð og fullkomin á sinn máta en hún spratt ekki fullgerð úr höndum skaparans. Heimurinn var skapaður þannig að hann er á vegferð (in statu viae) til endanlegrar fullkomnunar sem hann hefur enn ekki öðlast en Guð hefur ákvarðað honum. “Guðdómlega forsjá” köllum við það hvernig Guð leiðir sköpun sína til þessarar fullkomnunar: Með þessari forsjá verndar Guð og stýrir öllum hlutum sem hann hefur gert, “hún nær heimsenda á milli og skipar öllu haganlega”. Því “allt er bert og öndvert augum hans”, jafnvel þeir hlutir sem enn hafa ekki verið gerðir fyrir tilverknað frjálsra athafna skapana. [161]

303. (269) Vitnisburður Ritningarinnar er samhljóða: Umhyggja hinnar guðdómlegu forsjár er áþreifanleg og bein; Guði er annt um allt, frá smæstu hlutum til stærstu viðburða heimsins og sögu hans. Hinar heilögu bækur staðfesta af miklum þrótti að Guð er fullkomið alvald yfir öllu því sem gerist: “En vor Guð er í himninum, allt sem honum þóknast, það gjörir hann.” [162] Og um Krist segir: “Hann sem lýkur upp, svo að enginn læsir, og læsir, svo að enginn lýkur upp”. [163] Eins og segir í Orðskviðunum: “Mörg eru áformin í mannshjartanu, en ráðsályktun Drottins stendur.” [164]

304. (2568) Þannig fáum við séð að Heilagur Andi, frumhöfundur Heilagrar Ritningar, eignar oft Guði beint athafnir án þess að minnast á lægri orsakir (causæ secundæ). Þetta er ekki “frumstæður talsmáti” heldur djúpstæð leið til að minna á að drottnun Guðs yfir sögunni og heiminum er æðst og alger [165] og uppfræða með því lýð hans að setja traust sitt á hann. Bæn Sálmanna er góður skóli þessa trausts. [166]

305. (2115) Jesús hvetur til þess að við gefum okkur á vald með barnslegu trausti forsjá okkar himneska Föður, því hann gætir að minnstu þörfum barna sinna: “Segið því ekki áhyggjufullir: “Hvað eigum vér að eta? Hvað eigum vér að drekka?”… yðar himneski Faðir veit, að þér þarfnist alls þessa. En leitið fyrst ríkis hans og réttlætis, þá mun allt þetta veitast yður að auki .” [167]

Forsjá og lægri orsakir (causæ secundæ)

306. (1884, 1951) Guð er alvaldur herra eigin fyrirætlunar. En til að framkvæma hana þarf hann á að halda samstarfi skapana sinna. Þetta er ekki merki um veikleika heldur fremur tákn um mikilleika og gæsku almáttugs Guðs. Því að Guð gefur sköpunum sínum ekki einungis tilvist sína heldur gerir hann þær einnig verðugar þess að aðhafast sjálfar, vera hver annarri orsök og upphaf og eiga þannig samvinnu við að framkvæma fyrirætlun Guðs.

307. (106, 373, 1954, 2427, 2738, 618, 1505) Guð gefur manninum máttinn til að eiga af fúsum vilja hlut í forsjá sinni með því að fela honum á hendur þá ábyrgð að gera jörðina sér “undirgefna” og drottna yfir henni. [168] Þannig gerir Guð manninum kleift að vera í frelsi og skilningi valdur að fullgerð sköpunarverksins, að samræma það á fullkomnari hátt í hans eigin þágu og náungans. Enda þótt maðurinn sé oft ómeðvitaður um samstarf sitt við Guð getur hann af ásettu ráði gengið inn í fyrirætlun Guðs með athöfnum sínum, bænum og þjáningum. [169] Hann gerist þá að fullu “samverkamaður Guðs” og samverkamaður fyrir Guðs ríki. [170]

308. (970) Sannleikurinn um að Guð sé að verki í öllum athöfnum skapanna sinna er óaðskiljanlegur trúnni á Guð skaparann. Guð er fyrsta orsökin (causa prima) sem starfar í og fyrir lægri orsök (causæ secundæ): “Því að það er Guð sem verkar í yður bæði að vilja og framkvæma sér til velþóknunar.” [171] Þetta er sannleikurinn sem dregur ekki úr tign sköpunar heldur eykur hana. Máttur, speki og gæska Guðs hefur skapað hana upp úr engu og aðskild upphafinu getur hún ekkert gert því “án skaparans hverfur sköpunin”. [172] Og enn síður getur sköpun öðlast sitt endanlega takmark án aðstoðar náðar Guðs. [173]

Forsjá Guðs og hneyksli hins vonda

309. (164, 385, 2805) Ef Guð, Faðir almáttugur, skapari hins skipulega og góða heims, lætur sér annt um allar skapanir sínar, hvers vegna er þá hið vonda til? Við þessari spurningu, jafn knýjandi og hún er óumflýjanleg og jafn kvalarfull og hún er leyndardómsfull, mun ekkert stutt svar nægja. Einungis kristin trú í heild sinni felur í sér svarið við þessari spurningu: gæska sköpunarinnar, umrót syndarinnar og langlyndur kærleikur Guðs sem kemur til móts við manninn með sáttmálum sínum, með endurlausnarholdtekju Sonar síns, með gjöf Anda síns, með því að hann kallar kirkjuna saman, með mætti sakramentanna og kalli hans til blessaðs lífs sem frjálsum sköpunum er boðið að gefa samþykki sitt við fyrirfram, en sem þær geta einnig sagt nei við fyrirfram, sem er skelfileg ráðgáta. Það er ekki einn einasti þáttur hins kristna boðskapar sem er ekki að hluta til svar við spurningunni um hið vonda.

310. (412, 1042-1050, 342) En hvers vegna skapaði Guð ekki heim það fullkominn að enga illsku væri þar að finna? Með óendanlegum mætti sínum getur Guð ávallt skapað eitthvað betra. [174] En í sinni óendanlegu speki og gæsku skapaði Guð af fúsum vilja heim sem er á “vegferð” til sinnar endanlegrar fullkomnunar. Í fyrirætlun Guðs felur þetta þróunarferli í sér að vissar verur koma fram og aðrar hverfa, að það sem er fullkomnara eigi sér tilveru við hlið þess sem er minna fullkomið, að náttúran bæði byggi upp og brjóti niður. Ásamt hinu efnislega góða á efnisleg illska sér einnig tilveru svo lengi sem heimurinn hefur ekki náð fullkomnun. [175]

311. (396, 1849) Englar og menn, sem frjálsar og vitibornar skapanir, verða að fara vegferðina að endanlegum hlutskiptum sínum samkvæmt eigin vali sínu og forgangsröð kærleika síns. Þetta þýðir að þær geta lent á villigötum. Raunar hafa þær syndgað. Þannig hefur siðferðileg illska komist inn í heiminn, nokkuð sem án samlíkingu er skaðlegri en efnisleg illska. Guð er á engan hátt, beint eða óbeint, orsök siðferðilegrar illsku. [176] Hann leyfir hana samt sem áður vegna þess að hann virðir frelsi skapana sinna og á leyndardómsfullan hátt veit hann hvernig gera má gott úr henni: Því almáttugur Guð, vegna þess að hann er einstakur í gæsku sinni, mundi aldrei leyfa neins konar illsku að þrífast í sköpunarverki sínum ef hann væri ekki svo máttugur og góður að hann gæti látið gott koma af hinu vonda. 177

312. (598-600, 1994) Er fram líða stundir fáum við séð að Guð getur í almáttugri forsjá sinni gert gott úr afleiðingum illskunnar, jafnvel siðferðilegri illsku, sem skapanir hans valda: “Það er því ekki þér,” sagði Jósef við bræður sína, “sem hafið sent mig hingað, heldur Guð.… Þér ætluðuð að gjöra mér illt, en Guð sneri því til góðs til að gjöra það sem nú er fram komið, að halda lífinu í mörgu fólki.” [178] Af þeirri mestu siðferðilegu illsku sem nokkru sinni hefur verið framin - höfnunin og morðið á Syni Guðs sem syndir allra manna ollu - kom Guð til leiðar, með náð sinni sem “flóði yfir enn meir”, [179] því mesta af öllu hinu góða: vegsömun á Kristi og endurlausn okkar. Engu að síður verður hið illa aldrei gott.

313. (227) “Vér vitum, að þeim sem Guð elska, samverkar allt til góðs.” [180] Stöðugur vitnisburður dýrlinganna staðfestir þennan sannleika: Heilög Katrín frá Siena sagði við “þá sem eru hneykslaðir og rísa upp gegn því sem hendir þá”: “Allt sprettur af kærleika, allt er ákvarðað manninum til hjálpræðis. Guð gerir ekkert án þess að hafa þetta markmið í huga.” [181] Skömmu fyrir píslarvætti sitt huggaði heilagur Tómas More dóttur sína með þessum orðum: “Ekkert getur orðið nema það sem Guð vill. Og ég geri sjálfum mér það fullkomlega ljóst að hvað sem það kann að verða, getur ásýnd þess aldrei orðið svo slæm að það sé ekki sannarlega fyrir bestu.” [182] Lafði Julian frá Norwich skrifaði: “Hér var mér kennt, af náð Guðs, að ég skyldi vera staðföst í trúnni og hafa samtímis einlæga og óhagganlega trú á því sem Drottinn hefur látið í ljós á þessum dögum - að “þú munt sjá að allir hlutir fara vel.”” [183]

314. (1040, 2550) Við trúum því staðfastlega að Guð sé herra heimsins og sögu hans. En leiðir forsjár hans eru okkur oft huldar. Einungis við endalokin þegar sundurlaus þekking okkar endar, þegar við sjáum Guð “augliti til auglitis”, [184] munum við að fullu þekkja leiðir Guðs og sjá hvernig hann, jafnvel fyrir harmleik illsku og syndar, hefur leitt sköpun sína til þeirrar endanlegrar hvíldar sabbatsins [185] sem var markmiðið þegar hann skapaði himin og jörð.

Í STUTTU MÁLI

315. Sköpun heimsins og mannsins var fyrsti og algildi vitnisburður Guðs um almáttugan kærleika sinn og speki - fyrsta boðunin um “fyrirætlun elsku hans og gæsku” sem á markmið sitt í nýrri sköpun í Kristi.

316. Enda þótt sköpunarverkið sé sérstaklega eignað Föðurnum er það jafn mikill trúarsannleikur að Faðirinn, Sonurinn og hinn Heilagi Andi eru saman hið eina, óskiptanlega upphaf sköpunarinnar.

317. Af fúsum vilja skapaði Guð einn alheiminn beint og án hjálpar.

318. Engin sköpun hefur þann takmarkalausa mátt sem nauðsynlegur er til að “skapa” í eiginlegri merkingu þessa orðs, það er að segja, að búa til og gefa því tilurð sem fyrir átti ekki tilurð af neinu tagi (að gefa einhverju tilvist “af engu”) (sbr. DS 3624).

319. Guð skapaði heiminn til að gera kunna og miðla dýrð sinni. Að skapanir hans skyldu fá hlut í sannleika hans, gæsku og fegurð er dýrðin sem hann skapaði þær til.

320. Guð skapaði alheiminn og heldur honum við með Orði sínu, Syninum sem “ber allt með orði máttar síns” (Heb 1:3) og með skapandi Anda sínum, lífgaranum.

321. Guðdómleg forsjá felst í öllum þeim hjálparráðum sem Guð notar af speki og kærleika til að leiða allar skapanir sínar til endanlegs takmarks þeirra.

322. Kristur býður okkur að hafa barnslegt traust á forsjá okkar himneska Föður (sbr. Mt 6:26-34) og heilagur Pétur postuli endurtekur: “Varpið allri áhyggju yðar á hann, því að hann ber umhyggju fyrir yður” (1Pt 5:7; sbr. Sl 55:23).

323. Guðdómleg forsjá virkar einnig fyrir tilverknað skapananna. Guð gefur manninum hæfileikann til að vera í fúsu samstarfi við fyrirætlun hans.

324. Sú staðreynd að Guð leyfir efnislegri og jafnvel siðferðilegri illsku að þrífast er leyndardómur sem Guð varpar ljósi á með Syni sínum, Jesú Kristi, sem dó og reis upp til að yfirbuga hið vonda. Trúin fullvissar okkur um að Guð mundi ekki leyfa hinu vonda að þrífast ef hann léti ekki gott koma af sjálfri illskunni, eftir leiðum sem við munum einungis þekkja að fullu í hinu eilífa lífi.

« 5. efnisgrein. Himinn og jörð

325. Í hinni postullegu trúarjátningu er það játað að Guð sé “skapari himins og jarðar”. Níkeu-játningin sýnir skýrt fram á það að þessi játning felur í sér að hann sé skapari “alls hins sýnilega og ósýnilega”.

326. (290, 1023, 2794) Í Heilagri Ritningu þýðir orðalagið “himinn og jörð” allt það sem til er, sköpunina í allri heild sinni. Það vísar einnig til þess sem innst í sköpuninni bæði sameinar himin og jörð og greinir þau hvort frá öðru: “Jörðin” er heimur mannanna og “himinn” eða “himnarnir” getur merkt himinfestinguna en einnig eigin “bústað” Guðs, “Föður okkar sem er á himnum”, og þar af leiðandi einnig “himininn” sem er dýrð heimsslitanna. Að lokum vísar “himinn” til dýrlinganna og “staðar” þeirra andlegu vera, englanna, sem eru allt í kringum Guð. [186]

327. (296) Í trúarjátningu fjórða Lateranþingsins (1215) er það staðfest að Guð hafi “við upphaf tímanna skapað samstundis (simul) af engu báðar skipanir skapananna, hina andlegu og hina líkamlegu, það er, hið jarðneska og það sem tilheyrir englum og síðan (deinde) hina mannlegu veru sem svo að segja á hlut í báðum skipunum, settur saman af líkama og anda.” [187]

I. ENGLARNIR

Tilvera englanna - trúarsannleikur

328. (150) Tilvera andlegra vera, án líkama, sem Heilög Ritning kallar venjulega “engla” er trúarsannleikur. Vitnisburður Ritningarinnar er jafn skýr og erfikenningin er samhljóma.

Hverjir eru þeir?

329. Þetta segir heilagur Ágústínus: ““Englar” er nafnið á stöðu þeirra en ekki eðli. Ef þú leitar að nafni á eðli þeirra þá er það “andi”, ef þú leitar að nafni á stöðu þeirra þá er það “engill”: eftir því sem þeir eru, er það “andi”, eftir því sem þeir gera, er það “engill.”” [188] Í allri sinni verund eru englarnir þjónar og boðberar Guðs. Vegna þess að þeir “sjá jafnan auglit míns himneska Föður” eru þeir “voldugar hetjur er framkvæma boð hans er þeir heyra óminn af orði hans”. [189]

330. Sem hreinar andlegar skapanir hafa englarnir vitsmuni og vilja: Þeir eru persónulegar og ódauðlegar skapanir, og standa framar öllum sýnilegum sköpunum í fullkomnun eins og ljómi dýrðar þeirra ber vott um. [190]

Kristur “með öllum englum sínum”

331. (291) Kristur er í miðju englaheimsins. Þeir eru englar hans: “Þegar Mannssonurinn kemur í dýrð sinni og allir englar með honum….” [191] Þeir tilheyra honum því að þeir voru skapaðir fyrir hann og til hans: “Enda var allt skapað í honum í himnunum og á jörðinni, hið sýnilega og hið ósýnilega, hásæti og herradómar, tignir og völd. Allt er skapað fyrir hann og til hans.” [192] Þeir tilheyra honum enn nánar vegna þess að hann hefur gert þá að boðberum fyrirætlunar sinnar um hjálpræðið: “Eru þeir ekki allir þjónustubundnir andar, útsendir í þeirra þarfir sem hjálpræðið eiga að erfa?” [193]

332. Frá sköpuninni og allt í gegnum hjálpræðissöguna hafa englar verið nærtækir til að kunngera, úr nálægð eða fjarlægð, þetta hjálpræði og aðstoða við fullnustu hinnar guðdómlegu fyrirætlunar: þeir lokuðu veginum að hinni jarðnesku paradís; þeir vernduðu Lot; björguðu Hagar og barni hennar; stöðvuðu hönd Abrahams; gáfu lögmálið með umsýslan sinni; leiddu lýð Guðs; kunngerðu fæðingar og kallanir; og aðstoðuðu spámennina svo fátt eitt sé nefnt. [194] Og að síðustu boðaði Gabríel engill fæðingu fyrirrennarans og fæðingu Jesú sjálfs. [195]

333. (559) Frá holdtekjunni til uppstigningarinnar er líf Orðsins sem gerðist hold umlukt tilbeiðslu og þjónustu englanna. Þegar Guð “leiðir hinn frumgetna inn í heimsbyggðina segir hann: “Og allir englar Guðs skulu tilbiðja hann”.” [196] Lofgjörðarsöngur þeirra við fæðingu Krists hefur ekki hætt að kveða við í lofgjörð kirkjunnar: “Dýrð sé Guði í upphæðum!” [197] Þeir varðveita Jesú í bernsku hans, þjóna honum í óbyggðinni og styrkja hann í angist hans í grasgarðinum þegar þeir gátu bjargað honum úr höndum óvina hans líkt og hafði gerst hjá Ísrael forðum daga. [198] Aftur er það engill sem “boðar mikinn fögnuð” þegar hann boðar fagnaðarerindið um holdtekju og upprisu Krists. [199] Þeir verða nálægir við endurkomu Krists, sem þeir munu kunngjöra, til að þjónusta við dóm hans. [200]

Englarnir í lífi kirkjunnar

334. (1939) Meðan beðið er dómsdags nýtur kirkjulífið góðs af leyndómsfullri og máttugri hjálp englanna. [201]

335. (1138) Í helgisiðum sínum tekur kirkjan undir með englunum í tilbeiðslu á hinum þríhelga Guði. Hún ákallar þá um hjálp (til dæmis í helgisiðum við jarðarfarir In Paradisum deducant te angeli… [“Englarnir leiði þig til paradísar…”]. Með “kerúb hymnum” býsanskra helgisiða heldur hún ennfremur sérstakar hátíðir í minningu ákveðinna engla (hl. Mikjáls, hl. Gabríels, hl. Rafaels og verndarenglanna).

336. (1020) Frá upphafi sínu þar til dauðinn tekur við, nýtur líf mannsins verndar og árnaðar englanna. [202] “Við hlið hvers hinna trúuðu stendur engil sem verndari og hirðir og leiðir hann til lífsins.” [203] Þegar á jörðu niðri á kristið líf í trú sinni hlut í blessuðu samfélagi engla og manna sem sameinaðir eru í Guði.

II. HINN SÝNILEGI HEIMUR

337. (290, 293) Guð sjálfur skapaði hinn sýnilega heim í allri auðlegð sinni, margbreytileika og skipan. Ritningin lýsir verki skaparans á táknrænan hátt og segir það vera sex samfellda daga guðdómlegra “verka” sem lauk með “hvíld” á sjöunda degi. [204] Hinn heilagi texti kennir sannleikann um sköpunina sem opinberaður er af Guði okkur til hjálpræðis, [205] og gerir okkur kleift að “þekkja innri náttúru sköpunarinnar, gildi hennar og skipan Guði til dýrðar.” [206]

338. (297) Allt sem á sér tilveru á Guði skaparanum tilveru sína að þakka. Heimurinn byrjaði þegar orð Guðs dró hann út úr tóminu; allar verur sem til eru, öll náttúran, öll saga mannsins rekja rætur sínar til þessa fyrsta atburðar, sjálfs upphafsins sem grundvallaði heiminn og lét tímann hefja rás sína. [207]

339. (2501, 299, 266) Hver sköpun er á sinn hátt góð og fullkomin. Um hvert þeirra verka sem gerð voru á “sex dögum” segir: “Og Guð sá að það var gott. “Af sjálfum eiginleikum sköpunarinnar er hver efnisleg verund gædd sínum eigin stöðugleika, sannleika og ágæti, sínu eigin lögmáli og skipan.” [208] Hver hinna mismunandi skapana, gerð slík sem hún er, endurvarpar á sinn hátt geislum óendanlegrar speki og gæsku Guðs. Manninum ber því að virða tiltekin gæði hverrar sköpunar og forðast að nota hlutina með þeim hætti að röskun valdi en slíkt væri vanvirðing við skaparann og hefði í för með sér hörmulegar afleiðingar fyrir manninn og umhverfið.

340. (1937) Guð vill að skapanirnar séu háðar hver annarri með gagnkvæmum hætti. Sólin og tunglið, serdusviðurinn og smáblómið, örninn og spörinn: svo ójafnar og margbreytilegar sem skapanirnar eru segir okkur að engin þeirra er sjálfri sér nóg. Þær eiga sér tilvist einungis í stuðningi sínum hver við aðra, þær uppfylla og þjóna hver annarri.

341. (283, 2500) Fegurð alheimsins: Skipan og samhljómur hins skapaða heims stafar af fjölbreytileika skapana og hvernig sambandinu er háttað meðal þeirra. Maðurinn uppgötvar það smám saman sem lögmál náttúrunnar. Fræðimenn sýna því aðdáun sína. Fegurð sköpunarinnar endurspeglar óendanlega fegurð skaparans og ætti að vekja virðingu og hvetja til undirgefni vitsmuna og vilja mannsins.

342. (310) Stigskipun (híerarkí) skapana er látin í ljós með röð hinna “sex daga” sem fara frá minni til meiri fullkomnunar. Guð elskar allar skapanir sínar [209] og annast hverja þeirra, jafnvel spörinn. Eigi að síður segir Jesús: “Þér eruð meira verðir en margir spörvar” og aftur: “Hve miklu er þó maðurinn sauðkindinni fremri!” [210]

343. (355) Maðurinn er kórónan á verki skaparans eins og hinar innblásnu frásagnir láta í ljós með því að gera skýran greinarmun á sköpun mannsins og öðrum sköpunum. [211]

344. (293, 1939, 2416, 1218) Innbyrðis samstöðu er að finna meðal allra skapananna enda hafa þær sama skaparann og eru allar settar honum til dýrðar: Lofaður sért þú, Drottinn, og allt sem þú hefur skapað, einkum þó systir vor, sólin, sem daginn gjörir, og hana lætur þú lýsa oss, og fögur er hún og ljómandi í geislagliti, og hún endurspeglar þig, hinn æðsti.… Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir systur vora, vatnslindina, sem er oss svo gagnleg, auðmjúk, ágæt og hrein.… Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir systur vora, móður jörð, sem viðheldur oss og ber oss uppi og framleiðir ýmiskonar ávexti, litfögur blóm og jurtir.… Lofið og vegsamið Drottin og þakkið honum og þjónið honum í allri auðmýkt. [212]

345. (2168) Sabbatinn - lokin á sex daga verkinu. Hinn heilagi texti segir að “Guð lauk á hinum sjöunda degi verki sínu er hann hafði gjört”, að “þannig algjörðist himinn og jörð” og að Guð “hvíldist” á þeim degi og blessaði hann og helgaði. [213] Þessi innblásnu orð eru auðug af gagnlegri kennslu:

346. (2169) Í sköpuninni setti Guð grundvöllinn og stofnsetti lögmálið sem helst óbreytt og sem hinn trúaði maður getur treyst á í tiltrú því að það er tákn og heit um óhagganlega trúfesti sáttmála Guðs. [214] Hvað manninn áhrærir verður hann að vera trúr þessum grundvelli og virða lögmálið sem skaparinn hefur letrað í hann.

347. (1145-1152) Sköpunin var gerð með sabbatinn í huga og því Guði til tilbeiðslu og dýrkunar. Tilbeiðslan er letruð í tilhögun sköpunarinnar. [215] Í reglum heilags Benedikts segir að ekkert skuli hafa forgang fram yfir “verk Guðs”, það er að segja, guðrækilega tilbeiðslu. [216] Þetta segir til um rétta forgangsröðun mannsins.

348. (2172) Sabbatinn er í kjarna lögmáls Ísraels. Að halda boðorðin þýðir að lifa í samræmi við speki og vilja Guðs eins og þau eru látin í ljós í sköpunarverki hans.

349. (2174, 1046) Hinn áttundi dagur. En fyrir okkur er nýr dagur runninn upp: dagur upprisu Krists. Sjöundi dagurinn fullnar fyrstu sköpunina. Áttundi dagurinn byrjar hina nýju sköpun. Þannig nær sköpunarverkið hámarki sínu í hinu meira verki endurlausnarinnar. Fyrsta sköpunin fær merkingu sína og nær hámark sínu í hinni nýju sköpun í Kristi, en dýrð hennar er enn undursamlegri en dýrð fyrstu sköpunarinnar. [217]

Í STUTTU MÁLI

350. Englar eru andlegar verur sem lofsyngja Guð linnulaust og sem þjóna fyrirætlun hans um hjálpræði fyrir aðrar skapanir: “Englarnir vinna saman að hag okkar allra” (hl. Tómas frá Akvínó, STh I, 114, 3 ad 3).

351. Englarnir umlykja Krist Drottin þeirra. Þeir þjóna honum sérstaklega í því að fullgera hjálpræðiserindi sitt fyrir mennina.

352. Kirkjan heiðrar englanna sem hjálpa henni á jarðneskri vegferð hennar og vernda sérhvern mann.

353. Fjölbreytileiki í sköpunum, tiltekin gæði þeirra, víxltengsl þeirra og skipan var allt að vilja Guðs. Hann ákvarðaði allar efnislegar skapanir mannkyninu til góða. Maðurinn, og fyrir hann öll sköpunin, er ákvarðaður Guði til dýrðar.

354. Virðing fyrir lögmálinu sem letrað er í sköpunina og því sambandi sem á rætur að rekja til náttúru hlutanna er grunnregla hygginda og máttarstólpi siðferðis.

« 6. efnisgrein. Maðurinn

355. (1700, 343) “Og Guð skapaði manninn eftir sinni mynd, hann skapaði hann eftir Guðs mynd, hann skapaði þau karl og konu.” [218] Maðurinn hefur einstaka stöðu í sköpuninni: (I) hann er “skapaður eftir Guðs mynd”; (II) í eigin eðli sínu sameinar hann hinn andlega heim og þann efnislega; (III) hann er skapaður “karl og kona”; (IV) Guð setti í hann vináttu sína.

I. “EFTIR GUÐS MYND”

356. (1703, 2258, 225, 295) Af allri hinni sýnilegu sköpun er einungis maðurinn “fær um að þekkja og elska skapara sinn”. [219] Hann er “sú eina af sköpun jarðarinnar sem Guð ákvarðaði í hennar eigin þágu”, [220] og hann einn er kallaður til að eiga hlut, með þekkingu og kærleika, í eigin lífi Guðs. Til þess var hann skapaður og það er grundvallarástæðan fyrir tign hans: Hvað fékk þig til þess að grundvalla manninn í slíkri tign? Vissulega var það hinn ómetanlegi kærleikur sem þú hefur litið sköpun þína í sjálfum þér! Þú ert gagntekinn kærleika til hennar; því af kærleika skapaðir þú hana, af kærleika gerðir þú henni kleift að njóta eilífra gæða þinna. [221]

357. (1935, 1877) Skapaður eftir mynd Guðs býr hver einstakur maður yfir tign persónu sem er ekki eitthvað, heldur einhver. Hann er fær um að þekkja sjálfan sig, eiga sjálfan sig og gefa sjálfan sig af fúsum vilja og ganga til samfélags við aðrar persónur. Og af náð er hann kallaður til að eiga sáttmála við skapara sinn, svara honum í trú og kærleika sem engin önnur sköpun getur gefið í hans stað.

358. (299, 901) Guð skapaði allt fyrir manninn [222] en maðurinn var skapaður til að þjóna og elska Guð og færa honum aftur alla sköpunina: Hvað er í þann mund að verða skapað og gefinn er slíkur heiður? Það er maðurinn, þessi mikla, dásamlega og lifandi sköpun, dýrmætari í augum Guðs en nokkur önnur sköpun! Það er fyrir hann að himinn og jörð, sjórinn og öll sköpunin er til. Guð hefur hjálpræði hans í slíkum hávegum að hann hlífði ekki sínum eigin Syni vegna mannsins. Og Guð starfar linnulaust, notar til þess öll hugsanleg meðul, þar til hann hefur reist manninn upp til sín og gert honum að sitja sér við hægri hönd. [223]

359. (1701, 388, 411) “Raunveruleikinn er sá að það er í leyndardómi Orðsins sem gerðist hold að leyndardómur mannsins kemur sannarlega ljós.” [224] Heilagur Páll segir okkur að mannkynið sækir uppruna sinn til tveggja manna: Adams og Krists.… Hinn fyrsti maður, Adam, segir hann, varð að lifandi sál, hinn síðasti Adam að lífgandi anda. Hinn fyrsti Adam var gerður af hinum síðasta Adam en frá honum fékk hann einnig sál sína, til að hann öðlaðist líf.… Hinn síðari Adam setti mynd sína á hinn fyrsta Adam þegar hann skapaði hann. Þetta er ástæða þess að hann tók sjálfur að sér hlutverk og nafn hins fyrsta Adams til að hann myndi ekki glata því sem hann hafði gert eftir sinni eigin mynd. Hinn fyrsti Adam, hinn síðasti Adam: Hinn fyrsti átti upphaf, hinn síðasti er án enda. Hinn síðasti Adam er vissulega fyrstur, eins og hann sjálfur segir: “Ég er hinn fyrsti og hinn síðasti.” [225]

360. (225, 404, 775, 831, 842) Á grunni þess að mannkynið á sameiginlega uppruna myndar það einingu því “[Guð] skóp og af einum allar þjóðir manna og lét þær byggja allt yfirborð jarðar”: [226] Dásamleg er þessi sýn sem fær okkur til að íhuga mannkynið í einingu uppruna þess í Guði… í einingu náttúru þess, því að allir menn eru jafnir af efnislegum líkama og andlegri sál; í einingu yfirvofandi endis þess og erindis þess í heiminum; í einingu verustaðar þess, jarðarinnar, en gæði hennar má maðurinn, af náttúrurétti, nota sjálfum sér til viðhalds og til að þróa lífið; í einingu yfirnáttúrlegs endis þess sem er Guð sjálfur og allir ættu að sinna; í einingu leiðanna að öðlast þennan endi;… í einingu endurlausnarinnar sem Kristur ávann fyrir alla. [227]

361. (1939) “Lögmál mannlegrar samstöðu og kærleika” [228] veitir okkur vissu um að allir menn séu að sönnu meðbræður, án þess að þar með sé litið fram hjá hinni auðugu fjölbreytni persóna, menninga og þjóða.

II. “Í EININGU LÍKAMA OG SÁL”

362. (1146, 2332) Hin mannlega persóna, sköpuð eftir mynd Guðs, er vera sem í senn er líkamleg og andleg. Frásögn Biblíunnar lýsir þessum raunveruleika í táknrænu máli þegar hún segir að “þá myndaði Drottinn Guð manninn af leiri jarðar og blés lífsanda í nasir hans, og þannig varð maðurinn lifandi [vera].” [229] Maðurinn er þannig í allri sinni heild'' að vilja Guðs.

363. (1703) Í Heilagri Ritningu vísar orðið “sál” oft til lífs mannsins eða til allrar hinnar mannlegu persónu. [230] En “sál” vísar einnig til þess sem er allra innst í manninum, þess sem hefur mest gildi í honum, [231] þess sem gefur honum mynd Guðs á sérstakan hátt: “sál” táknar hina andlegu reglu í manninum.

364. (1004, 2289) Líkami mannsins á hlut í þeirri tign að vera “eftir mynd Guðs”: Hann er líkami mannsins einmitt fyrir það að hann er hrærður af andlegri sál og að allri hinni mannlegu persónu er fyrirhugað að vera, í líkama Krists, musteri Andans:232 Maðurinn er í einingu líkama og sálar. Fyrir líkamsgerð sína sameinar hann í sér frumefni efnisheimsins. Fyrir hann ná þau þannig mestri fullkomnun og ljá fúslega raust sína skaparanum til lofs. Af þessum sökum má maðurinn ekki fyrirlíta líkamlegt líf sitt. Hann er fremur skyldugur að líta á líkama sinn sem góðan og virðingarverðan þar sem Guð skapaði hann og mun reisa hann upp á efsta degi. [233]

365. Eining líkama og sálar er það djúpstæð að líta má á sálina sem “form” líkamans:234 til dæmis er það vegna andlegrar sálar sinnar sem efnislegur líkaminn verður að lifandi mannslíkama; andi og efni í manninum eru ekki tvö eðli sem hafa sameinast heldur myndar eining þeirra eitt eðli.

366. (1005, 997) Kirkjan kennir að sérhver andleg sál sé sköpuð beint af Guði - hún sé ekki “framleidd” af foreldrunum - og að hún sé ódauðleg: hún glatast ekki þegar hún við dauðan skilur við líkamann og hún sameinast líkamanum á ný í upprisunni við lok tímanna. [235]

367. (2083) Fyrir kemur að gerður sé greinarmunur á sál og anda. Til dæmis biður heilagur Páll að Guð megi helga lýð sinn “algjörlega” og að “andi yðar, sál og líkami” haldist alheil og vammlaus við komu Drottins. [236] Kirkjan kennir að þessi greinarmunur feli ekki í sér tvískiptingu sálarinnar. [237] “Andi” þýðir að maðurinn er frá sköpuninni ákvarðaður til yfirnáttúrlegs hlutskiptis og að sál hans geti óverðskuldað og endurgjaldslaust verið reist til samfélags við Guð. [238]

368. (478, 582, 1431, 1764, 2517, 2562, 2843) Andleg hefð kirkjunnar leggur einnig áherslu á hjartað, sem í skilningi Biblíunnar þýðir djúp mannsins, þar sem persónan ákveður hvort hún sé með eða á móti Guði. [239]

III. “HANN SKAPAÐI ÞAU KARL OG KONU” (2331-2336)

Jafnræði og mismunur að vilja Guðs

369. Karl og kona eru sköpuð, það er að segja, að vilja Guðs er annars vegar með þeim, sem mannlegum persónum, fullkomið jafnræði og hins vegar eru þau hvort að sínu leyti karl og kona. “Að vera karl” og “að vera kona” er veruleiki sem er góður og að vilja Guðs: karl og kona búa yfir ófrávíkjanlegri tign sem þeim er gefin beint af Guði skapara þeirra. [240] Karl og kona hafa bæði eina og sömu tignina “eftir mynd Guðs”. Við að vera karl og kona endurspegla þau speki og gæsku Guðs.

370. (42, 239) Guð er á engan hátt í mynd mannsins. Hann er hvorki karl né kona. Guð er hreinn andi sem rúmar engan kynjamun. En þær “fullkomnanir” sem hver á sinn hátt eru í karli og konu endurspegla eitthvað af óendanlegri fullkomnun Guðs - þær að vera móðir og þær að vera faðir og eiginmaður. [241]

“Hvort fyrir annað” - “eining af tvennu”

371. (1605) Guð skapaði karl og konu saman og vildi að þau yrðu hvort fyrir annað. Orð Guðs leiðir okkur til skilnings á þessu með ýmsum ábendingum í hinum heilaga texta. “Eigi er það gott að maðurinn sé einsamall. Ég vil gjöra honum meðhjálp við hans hæfi.” [242] Ekkert af dýrunum gat orðið meðhjálp mannsins. [243] Konan sem Guð “myndaði” af rifi mannsins og leiddi til hans, fær hann til að hrópa af undrun, upphrópun sem segir bæði til um kærleika og samfélag: “Þetta er loks bein af mínum beinum og hold af mínu holdi.” [244] Maðurinn uppgötvar konuna sem annað “ég”, sem á hlut í sama manneðli.

372. (1652, 2366) Karl og kona voru gerð “hvort fyrir annað”. Ekki merkir það að Guð hafi gert þau “ófullgerð” og að “hálfu leyti”. Hann skapaði þau til að vera samfélag persóna þar sem hvort um sig gæti verið hinum “meðhjálpari”, því að jafnræði er með þeim sem persónur (“bein af mínum beinum…”) og samtímis uppfylla þau hvort annað sem karl og kona. Í hjónabandinu sameinar Guð þau á slíkan hátt að með því að mynda “eitt hold” [245] geta þau breitt út mannlegt líf: “Verið frjósöm, margfaldist og uppfyllið jörðina.” [246] Með því að láta mannlegt líf ganga áfram til niðja sinna eru karl og kona, sem makar og foreldrar, að eiga samstarf við verk skaparans á einstakan hátt. [247]

373. (307, 2415) Í fyrirætlun Guðs eru karl og kona, sem ráðsmenn Guðs, kölluð til að gera sér jörðina “undirgefna”. [248] Slíkt alræði má ekki verða gerræðislegt og skaðlegt vald. Guð kallar karl og konu, gerð eftir mynd Guðs, sem “elskar allt sem er til”, [249] til að eiga hlut í forsjá sinni gagnvart öðrum sköpunum. Af því hlýst ábyrgð þeirra á heiminum sem Guð hefur falið þeim til varðveislu.

IV. MAÐURINN Í PARADÍS

374. (54) Fyrsti maðurinn var ekki einungis skapaður góður heldur var hann grundvallaður í vináttu við skapara sinn og í samlyndi við sjálfan sig og sköpunina umhverfis sig, vináttu og samlyndi sem ekkert tæki fram nema dýrð hinnar nýju sköpunar í Kristi.

375. (1997) Kirkjan, sem í ljósi Nýja testamentisins og erfikenningarinnar túlkar táknmál Biblíunnar með sönnum hætti, kennir að fyrstu foreldrar okkar, Adam og Eva, voru mynduð í upprunalegum “heilagleika og réttlæti”. [250] Náð hins upprunalega heilagleika var “þátttaka í…guðdómlegu lífi”. [251]

376. (1008, 1502) Með ljóma þessarar náðar voru allar hliðar á lífi mannsins tryggðar. Svo framarlega sem maðurinn héldi nánum samskiptum við guðdóminn skyldi hann hvorki þjást né deyja. [252] Innra samlyndi hinnar mannlegu persónu, samlyndi karls og konu, [253] og að lokum samlyndi milli fyrstu makanna og allrar sköpunarinnar er það sem nefnt hefur verið “upprunalegt réttlæti”.

377. (2514) “Valdið” yfir heiminum sem Guð lét manninum í hendur frá upphafi var fyrst og fremst iðkað í manninum sjálfum til að hann næði völdum á sjálfum sér. Fyrsti maðurinn var heill og skipulegur í allri verund sinni vegna þess að hann var frjáls af hinni þreföldu fýsn [254] sem festir manninn í þankafari lystisemda, í ágirnd eftir jarðneskum gæðum og sjálfsfremd, gagnstætt því sem skynsemin segir.

378. (2415, 2427) Táknið um vinfengi mannsins við Guð er að Guð setur hann í aldingarðinn. [255] Þar býr hann “til að yrkja hann og gæta hans”. Vinnan er enn ekki byrði, [256] heldur er hún samstarf karls og konu við Guð um að fullkomna hina sýnilegu sköpun.

379. Allt þetta samlyndi hins upprunalega réttlætis sem Guð hafði í fyrirætlun sinni séð fyrir handa manninum, glatast með synd okkar fyrstu foreldra.

Í STUTTU MÁLI

380. “Heilagi Faðir,…þú skapaðir manninn eftir þinni mynd og fólst honum á hendur umsjá alls heimsins til þess að hann skyldi þjóna þér, einum Skapara, og drottna yfir öllum skepnum” (Rómversk kaþólska messubókin 4. efstabæn 118).

381. Manninum er fyrirhugað að endurgera mynd Guðs Sonar er gerðist maður, “ímynd hins ósýnilega Guðs” (Kól 1:15), til að Kristur verði frumburður margra bræðra og systra (sbr. Ef 1:3-6; Rm 8:29).

382. “Maðurinn er eitt enda þótt hann sé gerður af líkama og sál” (GS 14 § 1). Trúarkenningin staðfestir að hin andlega og ódauðlega sál sé sköpuð beint af Guði.

383. “Guð skapaði manninn ekki til einveru. Frá upphafi “skapaði hann þau karl og konu” (1M 1:27). Þetta samband karls og konu myndar fyrsta samfélagið á milli persóna” (GS 12 § 4).

384. Opinberunin veitir okkur þekkingu á upprunalegum heilagleika og réttlæti karls og konu fyrir syndafallið. Hamingjusöm vera þeirra í paradís orsakaðist af vináttu þeirra við Guð.

« 7. efnisgrein. Syndafallið

385. (309, 457, 1848, 539) Guð er óendanlega góður og öll verk hans eru góð. Engu að síður getur enginn umflúið þá reynslu að þjást eða það illa í náttúrunni sem virðast tengjast þeim takmörkunum sem eru eiginlegar sköpununum - og umfram allt spurninguna um hið siðferðilega vonda. Hvaðan kemur hið illa? “Ég hélt áfram að spyrja um orsök hins illa og fann enga lausn”, sagði heilagur Ágústínus [257] og réði einungis fram úr sársaukafullri leit sinni með afturhvarfi sínu til hins lifanda Guðs. Því að “lögleysið…í leyndum” skýrist einungis í ljósi “leyndardóms guðhræðslunnar”. [258] Opinberunin á guðdómlegum kærleika í Kristi hefur sýnt samtímis fram á útbreiðslu hins illa og gnægð náðarinnar. [259] Við verðum því að nálgast spurninguna um uppruna hins illa með því að beina sjónum trúar okkar á hann sem einn hefur sigrað það. [260]

I. ÞAR SEM SYNDIN JÓKST, ÞAR FLÓÐI NÁÐIN YFIR ENN MEIR

Raunveruleiki syndarinnar

386. (1847) Syndin er nærverandi í sögu mannsins. Það yrði marklaust að virða hana að vettugi eða kalla þennan dimma veruleika öðrum nöfnum. Til að reyna að skilja hvað synd er, verður fyrst að átta sig á hinum djúpstæðu tengslum sem eru á milli mannsins og Guðs, því að einungis í þessu sambandi verður illska syndarinnar afhjúpuð fyrir það sem hún er - höfnun mannkynsins á Guði og andspyrna gegn honum enda þótt það haldi áfram að íþyngja lífi mannsins og sögu hans.

387. (1848, 1739) Einungis hin guðdómlega opinberun varpar ljósi á raunveruleika syndarinnar og sérstaklega syndina sem drýgð var við uppruna mannsins. Nema því aðeins að hafa þekkinguna sem opinberunin gefur um Guð, getum við ekki séð syndina í skýru ljósi og freistumst til að útskýra hana sem lítið annað en galla í þróuninni, sálfræðilegan veikleika, mistök, eða óumflýjanlega afleiðingu ófullnægjandi samfélagslegrar uppbyggingar o.s.frv. Einungis með því að þekkja fyrirætlun Guðs fyrir manninn getum við skilið að syndin er misnotkun á frelsinu sem Guð gefursköpuðum persónum til að þær geti elskað hann og elskað hver aðra.

Erfðasyndin - grundvallarsannleikur trúarinnar

388. (431, 208, 359, 729) Eftir því sem opinberuninni miðar fram verður raunveruleiki syndarinnar einnig ljósari. Enda þótt einhver hluti lýðs Guðs í Gamla testamentinu hafi reynt að skilja armæðu mannlegra skilyrða í ljósi sögunnar um syndafallið og sagt er frá í fyrstu Mósebók, gat hann ekki skilið endanlega merkingu sögunnar sem opinberast einungis í ljósi dauða og upprisu Jesú Krists. [261] Við verðum að þekkja Krist sem uppsprettu náðarinnar til að þekkja Adam sem uppsprettu syndarinnar. Andinn, hjálparinn, sendur af hinum upprisna Kristi, kom til að “sanna heiminum hvað er synd” [262] með því að opinbera hann sem er endurlausnara hans.

389. (422) Kenningin um erfðasyndina er svo að segja “bakhliðin” á fagnaðarerindinu um að Jesús sé frelsari allra manna, að allir þurfa á hjálpræði að halda, og að hjálpræðið standi öllum til boða fyrir Krist. Kirkjan, sem hefur huga Krists, [263] veit fullvel að við getum ekki átt við opinberunina um erfðasyndina án þess að grafa undan leyndardómi Krists.

Hvernig lesa á frásögnina af syndafallinu

390. (289) Í frásögninni af syndafallinu (1M 3) er notast við myndmál og greinir hún frá fornsögulegum atburði, verki sem átti sér stað við upphaf sögu mannsins. [264] Opinberunin gefur okkur fullvissu trúarinnar um að öll saga mannsins sé mörkuð af upprunalegri synd sem fyrstu foreldrar okkar drýgðu með fúsum hætti. [265]

II. FALL ENGLANNA

391. (2538) Táldræg rödd leynist á bak við val fyrstu foreldra okkar á því að óhlýðnast, rödd sem talar gegn Guði og sem af öfund dregur þá í dauðann. [266] Ritningin og erfikenning kirkjunnar sjá í þessu líki fallinn engil sem nefndur er “Satan” eða “djöfullinn”. [267] Kirkjan kennir að Satan hafi í fyrstu verið góður engill, skapaður af Guði: “Djöfullinn og aðrir illir andar voru vissulega skapaðir góðir að eðli en þeir gerðust illir af sjálfsdáðun.” [268]

392. (1850, 2482) Ritningin talar um synd þessara engla. [269] Þetta “fall” felst í frjálsu vali þessara sköpuðu anda, sem með gagngerum og endanlegum hætti höfnuðu Guði og veldi hans. Við heyrum enduróm þessarar uppreisnar í orðum freistarans við fyrstu foreldra okkar: “Þið munuð verða eins og Guð.” [270] Djöfullinn hefur “syndgað frá upphafi”, hann er “lygari og lyginnar faðir”. [271]

393. (1033-1037, 1022) Synd englanna er ófyrirgefanleg vegna þess að val englanna er endanlegt og stafar ekki af annmörkum í hinni óendanlegu miskunn guðdómsins. “Það er engin iðrun fyrir englana eftir fallið á sama hátt og það er engin iðrun fyrir mennina eftir dauðann.” [272]

394. (538-540, 550, 2846-2849) Ritningin vitnar um óheillavænleg áhrif hans sem Jesús segir vera “manndrápara frá upphafi”, hans sem reyndi jafnvel að beina Jesú frá erindinu sem hann hafði frá Föður sínum. [273] “Til þess birtist Guðs Sonur, að hann skyldi brjóta niður verk djöfulsins.” [274] En afdrifaríkast þessara verka var þegar hann með lyginni tældi manninn til að óhlýðnast Guði.

395. (309, 1673, 412, 2850-2854) Engu að síður er máttur Satans ekki óendanlegur. Hann er einungis sköpun, máttugur fyrir þá staðreynd að hann er hreinn andi, en samt sem áður sköpun. Hann getur ekki komið í veg fyrir uppbyggingu Guðs ríkis. Enda þótt Satan kunni að starfa í heiminum vegna haturs síns í garð Guðs og ríkis hans í Kristi Jesú, og enda þótt verk hans kunni að valda miklum skaða - af andlegum toga og, með óbeinum hætti, jafnvel af líkamlegum toga - hverjum manni og samfélaginu, eru verkin leyfð af guðdómlegri forsjá sem af styrk og mildi leiðir sögu mannsins og veraldarinnar. Það er mikill leyndardómur að guðdómleg forsjá skyldi leyfa djöflinum að starfa, en “vér vitum að þeim sem Guð elska, samverkar allt til góðs.” [275] .

III. ERFÐASYNDIN

Frelsið reynt

396. (1730, 311, 301) Guð skapaði manninn eftir sinni mynd og grundvallaði í honum vináttu sína. Sem andleg sköpun getur maðurinn einungis lifað við þessa vináttu af frjálsri undirgefni við Guð. Bannið við að eta af “skilningstrénu góðs og ills” felur það skýrt í sér að “jafnskjótt og þú etur af því, skalt þú vissulega deyja.” [276] “Skilningstréð góðs og ills” [277] kallar fram á táknrænan hátt þær takmarkanir sem maðurinn, því hann er sköpun, má ekki fara út yfir og ber fúslega að viðurkenna og virða af tiltrú. Maðurinn er háður skapara sínum og er bundinn af lögmáli sköpunarinnar og þeim reglum siðferðis sem ráða því hvernig frelsið er iðkað.

Fyrsta synd mannsins

397. (1707, 2541, 1850, 215) Freistað af djöflinum lét maðurinn traust sitt á skapara sinn deyja í hjarta sér; hann misnotaði frelsi sitt og óhlýðnaðist boði Guðs. Þetta er það sem felst í fyrstu synd mannsins. [278] Allar syndir eftir það voru óhlýðni gagnvart Guði og vantraust á gæsku hans.

398. (2084, 2113) Í þeirri synd tók maðurinn sjálfan sig fram yfir Guð og hafði hann að háði með þeirri athöfn. Hann valdi sjálfan sig til andstöðu gegn Guði, gegn þeim kröfum sem staða hans sem sköpun gerði og þess vegna gegn sínum eigin hag. Myndaður í heilagleika var manninum fyrirhugað að vera að fullu “guðdómlegur gerður” af Guði í dýrð. Tældur af djöflinum, vildi hann vera “eins og Guð”, en “án Guðs, fremri Guði, og ekki samkvæmt Guði”. [279]

399. Ritningin lýsir hinum hörmulegu afleiðingum þessarar fyrstu óhlýðni. Adam og Eva glötuðu þegar í stað náð hins upprunalega heilagleika. [280] Þau urðu hrædd við Guð sem þau gerðu sér falska mynd af - Guði sem er afar umhugað um forréttindi sín. [281]

400. (1607, 2514, 602, 1008) Samlyndið sem þau höfðu búið við, þökk sé hinu upprunalega réttlæti, var nú að engu gert; andlegir hæfileikar sálarinnar til að stjórna líkamanum sundrast; eining karls og konu einkennist af spennu; samband þeirra markast eftirleiðis af losta og drottnunargirni. [282] Samlyndið við sköpunina hefur rofnað: hin sýnilega sköpun er orðin framandi og fjandsamleg manninum. [283] Vegna mannsins er sköpunin nú undirorpin “ánauð forgengileikans”. [284] Og að lokum rætist það sem sagt var fyrir um með afdráttarlausum hætti að yrði afleiðing þessarar óhlýðni: maðurinn skal “hverfa aftur til jarðarinnar” [285] því af henni var hann tekinn. Dauðinn kemur inn í lífið. [286]

401. (1865, 2259, 1739) Eftir þessa fyrstu synd flæðir syndin nánast yfir heiminn: Abel er myrtur af bróður sínum Kain og í kjölfar syndar verður almenn siðspilling. Sömuleiðis sýnir syndin sig iðulega í sögu Ísraels, sérstaklega sem ótryggð við Guð sáttmálans og sem brot á lögmáli Móse. Og jafnvel eftir friðþægingu Krists skýtur syndinni upp á óteljandi vegu meðal kristinna manna. [287] Ritningin og erfikenning kirkjunnar minna stöðugt á nærveru og almenna útbreiðslu syndarinnar í sögu mannsins:

Það sem opinberunin kemur okkur til þekkingar á staðfestir reynsla okkar. Því að þegar maðurinn kannar sitt eigið hjarta finnur hann að hann dregst að því sem er rangt og að hann sekkur í alls kyns illsku sem getur ekki komið frá góðum skapara hans. Með neitun sinni að viðurkenna Guð sem upphaf sitt hefur maðurinn einnig valdið röskun á sambandinu sem ætti að tengja hann við endanlegt takmark hans og samtímis hefur hann rofið hina réttu skipan sem ætti að ríkja hið innra með honum sem og milli hans og annarra manna og allra skapanna. [288]

Afleiðing syndar Adams fyrir mannkynið

402. (430, 605) Synd Adams kemur við alla menn eins og heilagur Páll staðfestir: “Hinir mörgu [allir menn] urðu að syndurum fyrir óhlýðni hins eina manns”: “Syndin kom inn í heiminn fyrir einn mann og dauðinn fyrir syndina, og þannig er dauðinn runninn til allra manna, af því að allir hafa syndgað.” [289] Gegn almennri útbreiðslu syndar og dauða setur postulinn almenna útbreiðslu hjálpræðis í Kristi: “Eins og af misgjörð eins leiddi sakfellingu fyrir alla menn, þannig leiðir og af réttlætisverki eins sýknun og líf fyrir alla menn.” [290]

403. (2606, 1250) Kirkjan hefur ávallt kennt, og fylgir þar heilögum Páli, að hina yfirþyrmilegu eymd sem þjakar mennina og tilhneigingu þeirra til illsku og dauða sé ekki hægt að skilja nema í tengslum við synd Adams og þá staðreynd að hann hefur dreift til okkar synd sem við öll erum fædd þjáð af, synd sem er “dauði sálarinnar”. [291] Í krafti þessarar trúarvissu, skírir kirkjan til hreinsunar syndanna jafnvel kornabörn sem hafa ekki drýgt neina persónusynd. [292]

404. (360, 50) Hvernig varð synd Adams að synd allra afkomenda hans? Allt mannkynið er í Adam “líkt og einn líkami eins einasta manns”. [293] Af þessari “einingu mannkynsins” kemur synd Adams við alla menn á sama hátt og réttlæti Krists kemur við alla menn. Engu að síður er dreifing erfðasyndarinnar leyndardómur sem við getum ekki skilið til fulls. En fyrir opinberunina vitum við að Adam meðtók ekki einungis upprunalegan heilagleika og réttlæti fyrir sjálfan sig heldur fyrir alla hina mannlegu náttúru. Með því að láta undan freistaranum drýgðu Adam og Eva persónusynd en þessi synd bitnaði á allri mannlegri náttúru sem þau síðan dreifa áfram í föllnu ástandi. [294] Þetta er synd sem dreifist til alls mannkynsins með viðkomu þess, það er að segja, þetta er dreifing á mannlegri náttúru sem skortir upprunalegan heilagleika og réttlæti. Og þetta er ástæða þess að erfðasyndin er kölluð “synd” einungis í hliðstæðum skilningi: hún er synd sem er “tekin” en ekki “drýgð” - ástand en ekki verknaður.

405. (2515, 1264) Enda þótt erfðasyndin sé synd hvers og eins [295] ber hún ekki þau einkenni að vera persónulegt brot neins af afkomendum Adams. Hún er skortur á upprunalegum heilagleika og réttlæti en náttúra mannsins hefur ekki gjörsamlega spillst: sá náttúrlegi máttur sem henni hæfir hefur veikst, hún er undirseld fáfræði, þjáningu og valdi dauðans og hún hneigist til að syndga - hefur löngun til hins illa sem nefnist “concupiscientia”. Skírnin, sem miðlar náðarlífi Krists, afmáir erfðasyndina og snýr manninum aftur til Guðs, en áhrifin á náttúru mannsins, sem hefur veikst og hneigist til hins illa, vara í manninum og hvetur hann til andlegrar baráttu.

406. Kenningu kirkjunnar um dreifingu erfðasyndarinnar var gerð nákvæmari skil á 5. öld, sérstaklega vegna áhrifa frá heilögum Ágústínusi í uppgjöri hans við pelagíanisma, og á 16. öld í baráttunni við siðaskipti mótmælenda. Pelagíus hélt því fram að maðurinn gæti lifað siðferðilega góðu lífi í krafti náttúrlegs máttar hins frjálsa vilja og án nauðsynlegrar hjálpar náðar Guðs. Með því gerði hann áhrifin af broti Adams að litlu öðru en slæmu fordæmi. Fyrstu siðaskiptamenn mótmælenda kenndu aftur á móti að erfðasyndin hefði gersamlega spillt manninum og tortímt frelsi hans. Þeir settu að jöfnu erfðasyndina og löngunina til hins illa (“concupiscientia”), tilhneigingu sem ekki varð sigrast á. Kirkjan hefur kunngert hvað opinberunin geymir um erfðasyndina, sérstaklega á öðru kirkjuþinginu í Orange (529) [296] og kirkjuþinginu í Trent (1546). [297]

Erfið barátta…

407. (2015, 2852, 1888) Kenningin um erfðasyndina, í nánum tengslum við kenninguna um endurlausn Krists, gefur greinargóða lýsingu á ástandi og atferli mannsins í heiminum. Vegna syndar fyrstu foreldra okkar hefur djöfullinn öðlast viss yfirráð yfir manninum, jafnvel þótt maðurinn sé áfram frjáls. Erfðasyndin leiðir af sér “ánauð undir mátt hans sem upp frá því hafði mátt dauðans, það er að segja djöfulsins”. [298] Ef horft er fram hjá þeirri staðreynd að maðurinn hefur særða náttúru sem hneigist til hins illa, veldur það alvarlegum mistökum í menntamálum, stjórnmálum, samfélagslegum störfum [299] og siðferði.

408. (1865) Afleiðingar erfðasyndarinnar og persónusynda allra manna setja heiminn í heild sinni í syndsamlegt ástand sem heilagur Jóhannes lýsir réttilega sem “synd heimsins”. [300] Þessi lýsing getur einnig átt við hin neikvæðu áhrif sem fólk verður fyrir vegna samfélagslegra aðstæðna og félagslegrar uppbyggingar sem er afleiðing synda mannsins. [301]

409. (2516) Þessar sorglegu aðstæður alls heimsins sem “er á valdi hins vonda” [302] gerir líf mannsins að baráttu: Öll saga mannsins hefur einkennst af baráttu hans við mátt hins vonda. Hún hófst við upphaf veraldarsögunnar og eftir því sem Drottinn segir mun hún halda áfram fram á efsta dag. Maðurinn, sem er í miðju þessara átaka, stendur streittur við að gera það sem rétt er. Því kostar það manninn mikla áreynslu, með tilstyrk náðar Guðs, að tryggja innri heilleika sinn. [303]

IV. “ÞÚ GAFST HANN EKKI Á VALD DAUÐANS”

410. (55, 705, 1609, 2568, 675) Guð yfirgaf ekki manninn eftir fall hans. Þvert á móti kallar Guð á manninn og boðar á leyndardómsfullan hátt væntanlegan sigur yfir hinu vonda og endurreisn mannsins eftir fallið. [304] Þessi frásögn í Gamla testamentinu er kölluð Protoevangelium (“frumguðspjall”) því hún inniheldur fyrstu boðunina um Messías og endurlausnarann, um baráttuna milli höggormsins og konunnar og lokasigur afkomanda hennar.

411. (359, 615, 491) Í kristinni hefð er litið á þessa frásögn sem boðun um hinn “nýja Adam” en hann, vegna þess að hann “varð hlýðinn allt til dauða, já, dauðans á krossi”, bætir ríkulega fyrir óhlýðni Adams. [305] Ennfremur hafa margir af feðrum og fræðurum kirkjunnar litið á konuna sem boðuð er í Protoevangelium sem Maríu, móður Krists, hina “nýju Evu”. María naut fyrst allra og á einstakan hátt ávaxta af sigri Krists yfir syndinni: hún var varðveitt frá flekk erfðasyndarinnar og með sérstakri náð Guðs drýgði hún enga synd af neinni gerð allt sitt jarðneska líf. [306]

412. (310, 395, 272, 1994) En hvers vegna varnaði Guð ekki fyrsta manninum að syndga? Heilagur Leó mikli svarar: “Ólýsanleg náð Krists veitti okkur gæði sem voru betri en þau sem öfund hins illa anda tók frá okkur.” [307] Og heilagur Tómas frá Akvínó skrifaði: “Ekkert hindrar það að náttúra mannsins verði hafin upp til einhvers æðra, jafnvel eftir syndina; Guð leyfði hið vonda til að draga fram æðri gæði. Þannig segir heilagur Páll: “Þar sem syndin jókst, þar flóði náðin yfir enn meir”; og í Exultet er sungið: “Þú sæla sök, sem verðskuldaði slíkan og svo voldugan endurlausnara!”” [308]

Í STUTTU MÁLI

413. “Guð er ekki valdur að dauðanum og gleðst ekki yfir að líf deyr.… En öfund djöfulsins leiddi dauðann inn í heiminn” (SS 1:13; 2:24).

414. Satan eða djöfullinn og aðrir illir andar eru fallnir englar sem höfnuðu af frjálsum vilja að þjóna Guði og fyrirætlun hans. Val þeirra gegn Guði er endanlegt. Þeir reyna að fá manninn til félags við sig í uppreisn sinni gegn Guði.

415. “Maðurinn var settur af Guði til að vera réttlátur en vegna tælingar hins vonda hefur hann alveg frá upphafi sögunnar misnotað frelsi sitt. Hann reis upp gegn Guði og leitaðist við að ná markmiði sínu án Guðs” (GS 13 § 1).

416. Með synd sinni glataði Adam, sem fyrsti maðurinn, upprunalegum heilagleika og réttlæti sem hann hafði fengið frá Guði, ekki einungis fyrir sig sjálfan heldur fyrir alla menn.

417. Adam og Eva létu mannlega náttúru ganga til afkomenda sinna sem særð var af þeirra eigin fyrstu synd og skorti þar af leiðandi upprunalegan heilagleika og réttlæti. Þessi skortur nefnist “erfðasynd”.

418. Sem afleiðing erfðasyndarinnar hefur mannleg náttúra veikst í mætti sínum og er undirseld fáfræði, þjáningu og valdi dauðans og hefur tilhneigingu til að syndga (þessi tilhneiging nefnist “concupiscientia”).

419. “Vér álítum því eins og kirkjuþingið í Trent gerði, að erfðasyndin berist frá manni til manns með mannlegri náttúru “eigi með eftirdæmi heldur með viðkomu mannkynsins” og erfðasyndin er því “öllum eiginleg””. (Páll VI, CPG § 16).

420. Sigur Krists yfir syndinni hefur gefið okkur meiri gæði en þau sem syndin tók frá okkur: “Þar sem syndin jókst, þar flóði náðin yfir enn meir” (Rm 5:20).

421. Kristnir menn trúa því að “heimurinn hafi verið grundvallaður og settar fastar reglur með kærleika skaparans; að hann hafi fallið í ánauð syndarinnar en verið frelsaður af Kristi, krossfestur og upprisinn til að sundurbrjóta mátt hins vonda…” (GS 2 § 2).

Næsti kafli

Sbr. Jes 44:6.
Rómverska trúfræðsluritið, I, 2, 2.
Rómverska trúfræðsluritið, I, 2, 2.
5M 6:4-5.
Jes 45:22-24; sbr. Fl 2:10-11.
Mk 12:29-30.
Sbr. Mk 12:35-37.
Fjórða Lateranþingið: DS 800.
2M 3:6.
2M 3:13-15.
Sbr. Jes 45:15; Dm 13:18.
2M 3:6, 12.
Sbr. 2M 3:5-6.
Jes 6:5.
Lk 5:8.
Hs 11:9.
1Jh 3:19-20.
Sbr. 2M 32; 33:12-17.
2M 33:18-19.
2M 34:5-6; sbr. 34:9.
2M 34:7.
Ef 2:4.
Jh 8:28.
Sbr. Jes 44:6.
Sl 102:26-27.
Jk 1:17.
2M 34:6.
Sl 138:2; sbr. Sl 85:11.
1Jh 1:5; 4:8.
Sl 119:160.
2S 7:28.
Sbr. 5M 7:9.
Sbr. SS 13:1-9.
Sbr. Sl 115:15; SS 7:17-21.
Ml 2:6.
Jh 18:37.
1Jh 5:20; sbr. Jh 17:3.
Sbr. 5M 4:37; 7:8; 10:15.
Sbr. Jes 43:1-7; Hs 2.
Jh 3:16; sbr. Hs 11:1; Jes 49:14-15; 62:4-5; Esk 16; Hs 11.
Jes 54:8.
Jes 54:10; sbr 54:8.
Jer 31:3.
1Jh 4:8, 16.
Sbr. 1Kor 2:7-17; Ef 3:9-12.
Jb 36:26.
Hl. Jóhanna frá Örk.
1Kor 4:7.
Sl 116:12.
1M 1:26.
Hl. Nikulás frá Flüe; sbr. Mt 5:29-30; 16:24-26.
Hl. Teresa af Jesú, Poesía 30 í The Collected Works of St. Teresa of Avila, III bindi, ísl. þýð. byggð á enskri þýð. K. Kavanaugh, OCD, og O. Rodriguez, OCD (Washington DC: Institute of Carmelite Studies, 1985), 386 nr. 9, þýð. John Wall.
Mt 28:19.
Hl. Sesaríus frá Arles, Sermo 9, Exp. symb.: CCL 103, 47.
Sbr. trúarjátning Vigilíusar I páfa (552): DS 415.
GCD 43.
GCD 47.
Dei Filius 4: DS 3015.
Sbr. 5M 32:6; Ml 2:10.
2M 4:22.
Sbr. 2S 7:14; Sl 68:6.
Sbr. Jes 66:13; Sl 131:2.
Sbr. Sl 27:10; Ef 3:14; Jes 49:15.
Mt 11:27.
Jh 1:1; Kól 1:15; Heb 1:3.
Íslenska orðið "sameðlis" er þýðing á latneska orðinu consubstantialis sem útlagðist homoousios á grísku.
Níkeu-Konstantínópel játningin; sbr. DS 150.
Sbr. 1M 1:2; Níkeujátningin (DS 150); Jh 14:17, 26; 16:13.
Sbr. Jh 14:26; 15:26; 16:14.
Sbr. Jh 7:39.
Níkeujátningin; sbr. DS 150.
Kirkjuþingið í Toledo VI (638): DS 490.
Kirkjuþingið í Toledo XI (675): DS 527.
Níkeujátningin; sbr. DS 150.
Kirkjuþingið í Flórens (1439): DS 1300-1301.
Sbr. Leó I, Quam laudabiliter (447): DS 284.
Jh 15:26; AG 2.
Kirkjuþingið í Flórens (1439): DS 1302.
Kirkjuþingið í Flórens (1442): DS 1331.
Sbr. annað kirkjuþingið í Lyons (1274): DS 850.
2Kor 13:13; sbr. 1Kor 12:4-6; Ef 4:4-6.
Páll VI, CPG § 2.
Annað kirkjuþingið í Konstantínópel (553): DS 421.
Kirkjuþingið í Toledo XI (675): DS 530:26.
Fjórða kirkjuþingið í Lateran (1215): DS 804.
Fides Damasi: DS 71.
Kirkjuþingið í Toledo XI (675): DS 530:25.
Fjórða kirkjuþingið í Lateran (1215): DS 804.
Kirkjuþingið í Toledo XI (675): DS 528.
Kirkjuþingið í Flórens (1442): DS 1330.
Kirkjuþingið í Flórens (1442): DS 1331.
Hl. Gregoríus frá Nazianzus, Oratio 40, 41: PG 36, 417.
Tíðabænir, sálmur fyrir kvöldbæn.
Ef 1:4-5, 9; Rm 8:15, 29.
2Tm 1:9-10.
Sbr. AG 2-9.
Kirkjuþingið í Flórens (1442): DS 1331; sbr. annað kirkjuþingið í Konstantínópel (553): DS 421.
Annað kirkjuþingið í Konstantínópel: DS 421.
Sbr. Jh 6:44; Rm 8:14.
Sbr. Jh 17:21-23.
Jh 14:23.
Bæn blessaðrar Elísabetar af þrenningunni.
Sbr. 1M 1:1; Jh 1:3; Mt 6:9, 2Kor 12:9; sbr. 1Kor 1:18.
Sl 115:3.
1M 49:24; Jes 1:24 o.s.frv.; Sl 24:8-10; 135:6.
Sbr. Jer 27:5; 32:17; Lk 1:37.
SS 11:21; sbr. Est 4:17b; Ok 21:1; Tb 13:2.
SS 11:23.
2Kor 6:18; sbr. Mt 6:32.
Hl. Tómas frá Akvínó. STh I, 25, 5, ad 1.
1Kor 1:24-25.
Ef 1:19-22.
Sbr. 2Kor 12:9; Fl 4:13.
Lk 1:37, 49.
Rómverska trúfræðsluritið, I, 2, 13.
1M 1:1.
GCD 51.
1M 1:1; sbr. Rm 8:18-23.
Sbr. Egería, Peregrinatio ad loca sancta, 46: PLS I 1047; hl. Ágústínus, De catechizandis rudibus 3, 5: PL 40, 256.
Sbr. NA 2.
SS 7:17-22.
Sbr. fyrsta Vatíkanþingið, 2. grein § 1: DS 3026.
Heb 11:3.
Sbr. P 17:24-29; Rm 1:19-20.
Sbr. Jes 43:1; Sl 115:15; 124:8; 134:3.
Sbr. 1M 15:5; Jer 33:19-26.
Sbr. Jes 44:24; Sl 104; Ok 8:22-31.
1M 1:1.
Jh 1:1-3.
Kól 1:16-17.
Sbr. Níkeu-játningin: DS 150; sálmurinn "Veni, Creator Spiritus"; býsanskir helgisiðir, Troparion við aftansöng hvítasunnunnar.
Sbr. Sl 33:6; 104:30; 1M 1:2-3.
Hl Íreneus, Adv. haeres 2, 30, 9; 4, 20, 1: PG 7/1, 822, 1032.
Dei Filius § 5: DS 3025.
Hl. Bónaventúra, In II Sent. I, 2, 2, 1.
Hl. Tómas frá Akvínó, Sent. 2, Prol.
De Filius, 1: DS 3002; sbr. fjórða kirkjuþingið í Lateran (1215): DS 800.
Ef 1:5-6.
Hl. Íreneus, Adv. haeres 4, 20, 7: PG 7/1, 1037.
AG 2; sbr. 1Kor 15:28.
Sbr. SS 9:9.
Opb 4:11.
Sl 104:24; 145:9.
Sbr. Dei Filius, greinar 2-4: DS 3022-3024.
Fjórða kirkjuþingið í Lateran (1215): DS 800; sbr. DS 3025.
Hl. Þeófílus frá Antíokkíu, Ad Autolycum II, 4: PG 6, 1052.
2Mkk 7:22-23, 28.
Sbr. Sl 51:12.
Rm 4:17.
Sbr. 1M 1:3; 2Kor 4:6.
SS 11:20.
Kól 1:15; 1M 1:26.
Sbr. Sl 19:2-5; Jb 42:3.
1M 1:4, 10, 12, 18, 21, 31.
Sbr. DS 286; 455-463; 800; 1333; 3002.
Sl 8:2; sbr. Sr 43:28.
Sl 145:3.
P 17:28.
Hl. Ágústínus, Conf. 3, 6, 11: PL 32, 688. Ísl. þýð. Sigurbjörn Einarsson (Bókaútgáfa Menningarsjóðs: Reykjavík 1962) 69.
SS 11:24-26.
Fyrsta Vatíkanþingið, Dei Filius 1: DS 3003; sbr. SS 8:1; Heb 4:13.
Sl 115:3.
Opb 3:7.
Ok 19:21.
Sbr. Jes 10:5-15; 45:5-7; 5M 32:39; Sr 11:14.
Sbr. Sl 22; 32; 35; 103; 138 o.fl.
Mt 6:31-33; sbr. 10:29-31.
Sbr. 1M 1:26-28.
Sbr. Kól 1:24.
1Kor 3:9; 1Þ 3:2; Kól 4:11.
Fl 2:13; sbr. 1Kor 12:6.
GS 36 § 3.
Sbr. Mt 19:26; Jh 15:5; Fl 4:13.
Sbr. hl. Tómas frá Akvínó, STh I, 25, 6.
Sbr. hl. Tómas frá Akvínó, SCG III, 71.
Sbr. hl. Ágústínus, De libero arbitrio 1, 1, 2: PL 32, 1223; hl. Tómas frá Akvínó, STh I-II, 79, 1.
Hl. Ágústínus, Enchiridion 3, 11: PL 40, 236.
1M 45:8; 50:20; sbr. Tb 2:12-18 (Vulg.).
Sbr. Rm 5:20.
Rm 8:28.
Hl. Katrín frá Siena, Dial., 4, 138.
Correspondence of Sir Thomas More, ritsj. Elizabeth F. Rogers (Princeton: Princeton University Press, 1947), bréf 206, línur 661-663.
Julian frá Norwich, The Revelations of Divine Love, þýð. James Walshe SJ (London: 1961), 32, 99-100.
1Kor 13:12.
Sbr. 1M 2:2.
Sl 115:16; 19:2; Mt 5:16.
Fjórða kirkjuþingið í Lateran (1215): DS 800, sbr. DS 3002 og Páll VI, CPG § 8.
Hl. Ágústínus, En. in Ps. 103, 1, 15: PL 37, 1348.
Mt 18:10; Sl 103:20.
Sbr. Píus XII, Humani Generis: DS 3891; Lk 20:36; Dn 10:9-12.
Mt 25:31.
Kól 1:16.
Heb 1:14.
Sbr. Jb 38:7 (þar sem englarnir eru kallaðir "guðssynir"); 1M 3:24; 19; 21:17; 22:11; P 7:53; 2M 23:20-23; Dm 13; 6:11-24; Jes 6:6; 1Kon 19:5.
Sbr. Lk 1:11, 26.
Heb 1:6.
Lk 2:14.
Sbr. Mt 1:20; 2:13, 19; 4:11; 26:53; Mk 1:13; Lk 22:43; 2Mkk 10:29-30; 11:8.
Sbr. Lk 2:8-14; Mk 16:5-7.
Sbr. P 1:10-11; Mt 13:41; 24:31; Lk 12:8-9.
Sbr. P 5:18-20; 8:26-29; 10:3-8; 12:6-11; 27:23-25.
Sbr. Mt 18:10; Lk 16:22; Sl 34:7; 91:10-13; Jb 33:23-24; Sk 1:12; Tb 12:12.
Hl. Basílíus, Adv. Eunomium III, 1: PG 29, 656B.
1M 1:1-2:4.
Sbr. DV 11.
LG 36 § 2.
Sbr. hl. Ágústínus, De Genesi adv. Man. 1,2, 4: PL 34, 175.
GS 36 § 1.
Sbr. Sl 145:9.
Lk 12:6-7; Mt 12:12.
Sbr. 1M 1:26.
Hl. Frans frá Assisi, Sólarljóðið, þýð. Torfi Ólafsson, úr Heilagur Frans frá Assisi (Kaþólska kirkjan á Íslandi: Reykjavík 1979) 107.
1M 2:1-3.
Sbr. Heb 4:3-4; Jer 31:35-37; 33:19-26.
Sbr. 1M 1:14.
Hl. Benedikt, Regula 43, 3: PL 66, 675-676.
Sbr. Rómversk kaþólska messubókin, páskavaka 24, bæn eftir fyrsta lesturinn.
1M 1:27.
GS 12 § 3.
GS 24 § 3.
Hl. Katrín frá Siena, Dial. 4, 13.
Sbr. GS 12 § 1; 24 § 3; 39 § 1.
Hl. Jóhannes Krýsostomus, In Gen. Sermo II, 1: PG 54, 587D-588A.
GS 22 § 1.
Hl. Pétur Krýsológus, Sermo 117; PL 52, 520-521.
P 17:26; sbr. Tb 8:6.
Píus XII, heimsbréfið Summi Pontificatus 3; sbr. NA 1.
Píus XII, Summi Pontificatus 3.
1M 2:7.
Sbr. Mt 16:25-26; Jh 15:13; P 2:41.
Sbr. Mt 10:28; 26:38; Jh 12:27; 2Mkk 6:30.
Sbr. 1Kor 6:19-20; 15:44-45.
Sbr. GS 14 § 1; sbr. Dn 3:57-80.
Sbr. kirkjuþingið í Vín (1312): DS 902.
Sbr. Píus XII, Humani Generis: DS 3896; Páll VI, CPG § 8; fimmta kirkjuþingið í Lateran (1513): DS 1440.
1Þ 5:23.
Sbr. fjórða kirkjuþingið í Konstantínópel (870): DS 657.
Sbr. fyrsta Vatíkanþingið, Dei Filius: DS 3005; GS 22 § 5; Humani generis: DS 3891.
Sbr. Jer 31:33; 5M 6:5; 29:3; Jes 29:13; Esk 36:26; Mt 6:21; Lk 8:15; Rm 5:5.
Sbr. 1M 2:7, 22.
Sbr. Jes 49:14-15; 66:13; Sl 131:2-3; Hs 11:1-4; Jer 3:4-19.
1M 2:18.
1M 2:19-20.
1M 2:23.
1M 2:24.
1M 1:28.
Sbr. GS 50 § 1.
1M 1:28.
SS 11:24.
Sbr. kirkjuþingið í Trent (1546): DS 1511.
Sbr. LG 2.
Sbr. 1M 2:17; 3:16, 19.
Sbr. 1M 2:25.
Sbr. 1Jh 2:16.
Sbr. 1M 2:8.
1M 2:15; sbr. 3:17-19.
Hl. Ágústínus, Conf. 7, 7, 11: PL 32, 739. Ísl. þýð. Sigurbjörn Einarsson (Bókaútgáfa Menningarsjóðs: Reykjavík 1962) 168.
2Þ 2:7; 1Tm 3:16.
Sbr. Rm 5:20.
Sbr. Lk 11:21-22; Jh 16:11; 1Jh 3:8.
Sbr. Rm 5:12-21.
Jh 16:8.
Sbr. 1Kor 2:16.
Sbr. GS 13 § 1.
Sbr. kirkjuþingið í Trent: DS 1513; Píus XII: DS 3897; Páll VI: AAS 58 (1966), 654.
Sbr. 1M 3:1-5; SS 2:24.
Sbr. Jh 8:44; Opb 12:9.
Fjórða kirkjuþingið í Lateran (1215): DS 800.
Sbr. 2Pt 2:4.
1M 3:5.
1Jh 3:8; Jh 8:44.
Hl. Jóhannes frá Damaskus, De Fide orth. 2, 4: PG 94, 877.
Jh 8:44; sbr. Mt 4:1-11.
1Jh 3:8.
Rm 8:28.
1M 2:17.
1M 2:17.
Sbr. 1M 3:1-11; Rm 5:19.
Hl. Maxímus játari, Ambigua: PG 91, 1156C; sbr. 1M 3:5.
Sbr. Rm 3:23.
Sbr. 1M 3:5-10.
Sbr. 1M 3:7-16.
Sbr. 1M 3:17, 19.
Rm 8:21.
1M 3:19; sbr. 2:17.
Sbr. Rm 5:12.
Sbr. 1M 4:3-15; 6:5, 12; Rm 1:18-32; 1Kor 1-6; Opb 2-3.
GS 13 § 1.
Rm 5:12, 19.
Rm 5:18.
Sbr. kirkjuþingið í Trent: DS 1512.
Sbr. kirkjuþingið í Trent: DS 1514.
Hl. Tómas frá Akvínó, De Malo 4, 1.
Sbr. kirkjuþingið í Trent: DS 1511-1512.
Sbr. kirkjuþingið í Trent: DS 1513.
DS 371-372.
Sbr. DS 1510-1516.
Kirkjuþingið í Trent (1546): DS 15:11; sbr. Heb 2:14.
Sbr. Jóhannes Páll II, CA 25.
Jh 1:29.
Sbr, Jóhannes Páll II, RP 16.
1Jh 5:19; sbr. 1Pt 5:8.
GS 37 § 2.
Sbr. 1M 3:9, 15.
Sbr. 1Kor 15:21-22, 45; Fl 2:8; Rm 5:19-20.
Sbr. Píus IX, Ineffabilis Deus: DS 2803; kirkjuþingið í Trent: DS 1573.
Hl. Leó mikli, Sermo 73, 4: PL 54, 396.
Hl. Tómas frá Akvínó, STh III, 1, 3, ad 3; sbr. Rm 5:20.